A VISTA - łac. "za okazaniem"; termin stosowany dla określenia wkładów bankowych płatnych na każde żądanie; oznaczenie dokumentów płatnych za okazaniem bez określonego terminu.

ABANDON - w ubezpieczeniu morskim: zrzeczenie się przez ubezpieczającego (ubezpieczonego) na rzecz ubezpieczyciela praw do przedmiotu ubezpieczenia (statku lub towaru) w zamian za zapłatę pełnej sumy ubezpieczenia; ubezpieczyciel wypłaca zrzekającemu się pełną sumę ubezpieczenia, obejmując jednocześnie wszelkie prawa do przedmiotu ubezpieczenia (statku lub towaru).

ACTIO DIRECTA - przyznanie poszkodowanemu bezpośredniego roszczenia odszkodowawczego do ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej sprawcy szkody.

ADR 1. - umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych; wraz z załącznikami A i B (stanowiącymi integralną część umowy) określa stosunki prawne między uczestniczącymi państwami, reguluje w szerokim zakresie warunki przewozu poszczególnych materiałów niebezpiecznych, klasyfikując je według rodzaju, określając warunki opakowania itp.

ADR 2. - amerykański kwit depozytowy; kwit emitowany przez banki amerykańskie w celu ułatwienia zawierania transakcji w udziałach i akcjach zagranicznych; wprowadzone na amerykański rynek w celu ułatwienia obrotu akcjami (lub udziałami) już notowanymi na zagranicznych giełdach; nabywca ADR-u jest jakby pośrednio posiadaczem akcji zagranicznej firmy; w zależności od formy wyemitowania ADR, jego nabywca ma wszystkie albo tylko niektóre prawa akcjonariusza.

AGENCJA CELNA - podmiot gospodarczy, działający na podstawie upoważnienia (zezwolenia) prezesa GUC, zatrudniający pracowników zwanych agentami celnymi; działa w zakresie dozoru celnego i kontroli celnej na zlecenie przedsiębiorstw dokonujących obrotu towarowego z zagranicą (na podstawie i w granicach udzielonego jej upoważnienia); do zakresu czynności agencji celnych należy m.in.: pobieranie próbek towarów przed dokonaniem zgłoszenia celnego, przygotowywanie dokumentów do odprawy celnej i dokonywanie zgłoszenia celnego, uiszczanie należności celnych, składanie zabezpieczenia majątkowego należności celnych.

AGENT UBEZPIECZENIOWY - pośrednik (sprzedawca) ubezpieczeniowy działający na rzecz i w imieniu towarzystwa ubezpi eczeniowego. 

AGIO - nadwyżka kursu papieru wartościowego nad jego wartościąnominalnaj w obrocie płatniczym środkami pieniężnymi nadwyżka kursu dewiz nad ich wartościąparytetowaj w rozliczeniach clearingowych różnica między kursami waluty rozliczeniowym a rynkowym; różnica pomiędzy wartościąnominalnąakcji a ceną wykupu przy podnoszeniu kapitału spółki.

AGIOTAGE - działania spekulacyjne wykorzystujące wahania kursów papierów wartościowych lub środków pieniężnych; spekulacja giełdowa.

AKCEPT - oświadczenie dłużnika wyrażające jego zgodę na uiszczenie określonej kwoty w oznaczonym terminie, poświadczone adnotacją i podpisem na dokumencie przedstawionym do zapłaty (weksel, czek); akcept bankowy - weksel z podpisem banku, który zobowiązuje się wykupić go w oznaczonym terminie; przy rozliczeniach w formie inkasa bankowego rozróżnia się: akcept wyraźny (dłużnik zawiadomiony przez bank o żądaniu nadesłanym przez wierzyciela udziela w określonym terminie pisemnej zgody) i akcept milczący (brak protestu w określonym terminie, milczenie dłużnika jest równoznaczne z wyrażeniem zgody na dokonanie przez bank zapłaty z rachunku dłużnika na rachunek wierzyciela).

AKCEPTANT - trasat podpisujący weksel i przyjmujący w ten sposób zobowiązanie do zapłacenia sumy wekslowej w oznaczonym terminie (terminie zapadłości).

AKCJE IMIENNE - wystawiane na nazwisko konkretnego akcjonariusza z wpisem do księgi akcyjnej spółki; do zbycia akcji imiennych wymagane jest pisemne oświadczenie zbywającego; statut spółki może wprowadzać ograniczenia w zbywalności akcji imiennych.

AKCJE MILCZĄCE - akcje nie dające ich posiadaczowi możliwości wpływu na procesy decyzyjne w spółce, bez względu na liczbę posiadanych akcji.

AKCJE NA OKAZICIELA - stanowiące własność posiadającego bez wskazywania konkretnego nazwiska właściciela akcji.

AKCJE PIERWSZORZĘDNE - akcje "niebieski żeton"; akcje szczególnie cenione przez inwestorów; akcje spółek charakteryzujące się stabilną wartością niepodatne na chwilowe zmiany tendencji rynkowych; akcje najwyższej jakości reprezentujące dobre przedsiębiorstwa.

AKCJE UPRZYWILEJOWANE - dające ich posiadaczowi szczególne uprawnienia np. prawo do wyższej dywidendy, większąliczbę głosów na walnym zgromadzeniu, pierwszeństwo przy podziale majątku spółki w razie jej likwidacji itp.

AKCJE ZAŁOŻYCIELSKIE - nabywane przez pierwszych założycieli (subskrybentów, fundatorów) spółki akcyjnej; ich posiadaczom przysłu-gujązwykle szczególne uprawnieniami.

AKCJE ZWYKŁE - nie przyznające ich posiadaczowi żadnych szczególnych uprawnień.

AKCJONARIAT PRACOWNICZY - udział pracowników spółki wjej strukturze kapitałowej, zwykle przez udostępnienie im akcji do nabycia na preferencyjnych warunkach (np. po niższej cenie, na kredyt itp.); udział akcji pracowniczych w wolnym obrocie na rynku kapitałowym podlega z reguły pewnym ograniczeniom.

AKCYZA - rodzaj podatku płaconego (zwykle z góry) w związku z obrotem niektórymi towarami powszechnego użytku (np. alkoholem, wyrobami tytoniowymi czy benzyną); akcyza jest formą wykupu od państwa prawa do sprzedaży ściśle określonej ilości danego towaru; podatek pośredni wliczany przez producenta czy importera w cenę produktu (faktycznie koszt podatku ponosi konsument).

AKREDYTYWA DOKUMENTOWA - forma rozliczeń bezgotówkowych, stosowana w obrocie międzynarodowym; zobowiązanie banku importera do uregulowania eksporterowi należności w zamian za złożenie dokumentów reprezentujących towar. W rozliczeniach za pomocą akredytywy dokumentowej zleceniodawcąjest importer zlecający swojemu bankowi (bank importera) otwarcie akredytywy na rzecz eksportera (beneficjenta akredytywy). Z reguły bank importera korzysta za granicąz pomocy banku pośredniczącego (bank eksportera). Otwarcie akredytywy oznacza, że eksporter (beneficjent akredytywy) bezwzględnie otrzyma od banku zapłatę, jeśli spełni warunki wymienione w akredytywie, tj. przedłoży bankowi dokumenty reprezentujące towar i stwierdzające jego wysłanie). Importer zyskuje pewność, że wypłata z akredytywy nastąpi po przedstawieniu stosownych dokumentów stwierdzających wykonanie umowy dostawy wynikającej z umowy kupna-sprzedaży.

AKREDYTYWA NIEODWOŁALNA - może być zmieniona tylko za zgodą wszystkich zainteresowanych stron.

AKREDYTYWA NIEPOTWIERDZONA - bank pośredniczący przekazuje tylko przedłożone dokumenty bankowi importera.

AKREDYTYWA NIEPRZENOSZALNA - może jązrealizować jedynie beneficjent wymieniony w akredytywie.

AKREDYTYWA ODNAWIALNA - rewol-wingowa; stosowana przy dostawach sukcesywnych, polegająca na otwarciu akredytywy na niższą kwotę niż całkowita wartość umowy handlowej, uzupełniana sukcesywnie w miarę wypłacania należności za kolejne dostawy lub usługi.

AKREDYTYWA ODWOŁALNA - może być zmieniona lub odwołana przez wystawiający ją bank bez zgody uczestni ków rozliczeń.

AKREDYTYWA POTWIERDZONA - potwierdzona przez bank pośredniczący, który dokonuje po zbadaniu dokumentów natychmiastowej wypłaty na rzecz beneficjenta.

AKREDYTYWA PRZENOSZALNA - stosowana wobec beneficjenta akredytywy będącego pośrednikiem i nabywającego towar od subdostawców; beneficjent może ją przenieść na rzecz jednego lub kilku swoich subdostaw-ców.

AKREDYTYWA TYPU CLC lub L/C - akredytywa listu kredytowego; jej otwarcie za granicąawizuje bank zleceniodawcy (importera) bezpośrednio beneficjentowi (bez udziału banku pośredniczącego) przesyłając mu tekst akredytywy na specjalnym blankiecie; w liście kredytowym bank upoważnia beneficjenta akredytywy do ciągnienia na niego weksla trasowanego i zobowiązuje się do wykupienia ciągnionych na niego trat po warunkiem, że będądołączone do nich dokumenty stwierdzające wysłanie towaru.

AKREDYTYWA Z "CZERWONĄ KLAUZULĄ" - zawierająca klauzulę, upoważniającą bank awizujący i potwierdzający akredytywę do wypłaty zaliczki beneficjentowi przed prezentacją wymaganych dokumentów towarowych; bank dokonuje tu wypłaty zaliczki na rachunek i ryzyko zleceniodawcy.

AKTUARIUSZ - ekspert (kalkulator) ubezpieczeniowy zatrudniany przez towarzystwa ubezpieczeniowe, określający metodami matematycznymi ryzyko i kalkulujący na tej podstawie wysokości stawek ubezpieczeniowych.

AKTYWA - wszystkie środki i składniki majątkowe podmiotu gospodarczego mające wymierną wartość pieniężną; ogólnie wyróżnia się dwie grupy: majątektrwały (rzeczowy majątek trwały, czyli środki trwałe i wyposażenie; wartości niematerialne i prawne; finansowy majątektrwały, np. udziały, akcje, długoterminowe papiery wartościowe) i majątek obrotowy (aktywa pieniężne, np. gotówka w kasie, pieniądze na rachunkach bankowych, weksle, czeki obce; krótkoterminowe papiery wartościowe; zapasy; środki w rozrachunkach - należności od osób trzecich oraz materiały, produkty gotowe, towary, produkcja niezakończona itp. środki w toku kolejnych faz procesu gospodarczego); aktywa - również jedna z dwóch podstawowych części bilansu.

AL PARI - według parytetu (wartości nominalnej); kurs papierów wartościowych odpowiadających ich wartości nominalnej; kurs pieniądza odpowiadający dokładnie jego parytetowi złota.

ALOKACJA 1. - przydział, alokacja papierów wartościowych pochodzących z nowej emisji; akt przydziału akcji; całkowite lub częściowe zrealizowanie zlecenia subskrypcji lub zlecenia giełdowego; allotment na rynku euroobligacji - przydział papierów wartościowych między członków syndykatu zaangażowanego w określonąemisję; w przypadku zwiększonego zainteresowania emisją allotment stanowić może niewielki procent kwoty udziałów, o które występuje inwestor.

ALOKACJA 2. - rozmieszczenie, rozdysponowanie posiadanych środków między konkurencyjne działalności; planowe działania mające na celu uzyskanie najlepszych efektów lokaty posiadanych środków w szereg przedsięwzięć gospodarczych.

ALOKACYJNY LIST - list przydzielający; pismo informujące adresata o liczbie przyznanych mu udziałów (akcji); posiada wartość i może funkcjonować jako tymczasowy lub stały certyfikat własności przydzielonych akcji.

ALONŻ - alonżka; pasek papieru, kart-ka-załącznik, przedłużka doklejana do blankietu weksla, gdy brakuje na nim już miejsca na zamieszczenie dodatkowych adnotacji.

AMORTYZACJA - zmniejszanie wartości środków trwałych spowodowane ich zużyciem lub starzeniem się.

AMORTYZACYJNY FUNDUSZ - bufor finansowy, fundusz amortyzacyjny; regularne obowiązkowe przedpłaty wnoszone przez pożyczkobiorcę (emitenta obligacji) niezależnie od zmian cen na wtórnym rynku obligacji, mające na celu wykupienie pewnej części emisji tych papierów przez płatności na specjalny rachunek, redukujące tym samym wysokość kapitału należną w terminie zapadłości.

ANALIZA FUNDAMENTALNA - badanie podstawowe; analiza stosowana przy ocenie opłacalności inwestycji w akcje danej spółki; analiza opierająca się na sprawozdaniach finansowych spółki, na podstawie których szacuje się wielkość zysków spółki w przyszłości oraz związanych z tym przyszłych zmian kursu akcji; podstawą do oceny jest tu ocena spółki emitującej akcje i jej otoczenia rynkowego; analiza dla inwestycji o charakterze długoterminowym oparta na podstawie sprawozdań finansowych spółki z okresu minimum trzech lat.

ANALIZA PORTFELOWA - analiza inwestycyjna; dokonywana zwykle po przeprowadzeniu analizy fundamentalnej i technicznej; dobór grup papierów w portfelu inwestora mający na względzie maksymalne zaspokojenie celów i oczekiwań inwestycyjnych (wysokiego zysku przy większym ryzyku lub mniejszego zysku przy wysokim poziomie bezpieczeństwa); analiza doboru proporcji poszczególnych papierów w portfelu inwestycyjnym.

ANALIZA TECHNICZNA - analiza rynku towarowego i papierów wartościowych; krótkookresowa analiza opłacalności inwestycji wakcje spółki; ocena potencjalnej rentowności inwestycji w dany papier opiera się na analizie wykresów zmian cen akcji, obrotów i wielkości zleceri.

APORT - niepieniężny wkład wnoszony przez wspólnika do spółki jako udział; wkład niepieniężny jest wyceniany i na tej podstawie wspólnik otrzymuje stosowną część udziałów o określonej wartości.

APRECJACJA - wzrost siły nabywczej pieniądza danego kraju oraz wzrost jego wartości w stosunku do innych walut spowodowany np. ograniczeniem emisji pieniędza papierowego i zmniejszeniem popytu na złoto; może powodować nadmiar podaży nad popytem.

ARBITRAŻ GIEŁDOWY - operacje arbitrażowe; jednoczesny zakup waluty (arbitrationofexchange), papierów wartościowych (stock arbitrage), walorów finansowych lub towarów na jednej giełdzie i sprzedaż na innej (po wyższej cenie); jednoczesne sprzężenie transakcji tym samym towarem na dwóch giełdach; zyskowna transakcja giełdowa na przyszłąlub natychmiastową dostawę zawierana w celu wykorzystania różnicy ceny w różnych ośrodkach handlowych.

ARMATOR - osoba fizyczna lub prawna, bądź inna jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej eksploatująca we własnym imieniu statek handlowy własny (lub będący własnościąinnej osoby).

ASEKURACJA PRZED RYZYKIEM RYNKU - hedge dosł. "żywopłot", ochrona, zabezpieczenie; powszechnie stosowana praktyka na giełdach towarowych, papierów wartościowych, opcji mająca na celu zminimalizowanie ryzyka straty w stanie posiadanych środków lub zabezpieczenie zysku w związku zfluktuacjami cenowymi poprzez przyjęcie równoważnych, ale jednocześnie przeciwnych pozycji na rynku spot (a vista) i rynku kontraktów terminowych; technika obrotu giełdowego, polegająca np. na przyjęciu pozycji na rynku kontraktów terminowych w celu zbilansowania stanu posiadania na rynku spot (a vista - natychmiastowa dostawa za gotówkę).

ASYGNATA KASOWA - dowód kasowy przedstawiający operacje związane z przychodem i rozchodem gotówki w kasie podmiotu gospodarczego.

AUDYT - niezależne sprawozdanie i ocena z rewizji, kontroli, przeglądu oraz analiz przeprowadzanych w przedsiębiorstwie pod kątem jego działalności finansowej; również publikacja sprawozdań finansowych.

AUDYT UBEZPIECZENIOWY - niezależne bezpośrednie badanie i analiza zagrożeń zdarzeniami mogącymi spowodować szkodę w przedsiębiorstwie, stanowiące podstawę do indywidualnej i realnej oceny ryzyka ubezpieczyciela (co daje możliwość zastosowania indywidualnie określonej stawki składki ubezpieczeniowej).

AUDYTOR - osoba uprawniona do weryfikacji bilansu rocznego firmy; niezależny ekspert, biegły księgowy, badający prawidłowość i prawdziwość zapisów w księgach rachunkowych oraz bilansach i innych sprawozdaniach finansowych przedsiębiorstwa.

AWAL - poręczenie na wekslu lub czeku.

AWARIA - ogólnie: wszelkie zakłócenia w toku wykonywania transportu; odnosi się przede wszystkim do transportu morskiego; oznacza wszelkie szkody dotyczące statku, ładunku lub frachtu poniesione w czasie podróży morskiej; w ubezpieczeniach morskich awaria oznacza szkodę w substancji statku lub ładunku oraz poniesione wydatki na skutek wypadku na morzu; rozróżnia się dwa rodzaje awarii: wspólnąi poszczególną (partykularną).

AWARIA POSZCZEGÓLNA - zwana również partykularną; szkoda jakiej doznał statek lub ładunek w czasie podróży morskiej na skutek jakiegoś zdarzenia (wypadku), poza szkodami zwykłymi (spowodowanymi zużyciem) oraz szkodami związanymi z awarią wspólnaj awaria poszczególna może być spowodowana: działaniem siły wyższej lub zawinionym działaniem osób (błędy w nawigacji, kradzież itp.), naturalnymi właściwościami lub wadami w substancji przewożonego ładunku; przy ubezpieczeniu: za szkody wynikłe wskutek awarii poszczególnej ubezpieczyciel odpowiada tylko w wypadkach, gdy dane zdarzenie przewidziane zostało wyraźnie w klauzulach polisy ubezpieczeniowej, jako wchodzące w zakres ubezpieczenia.

AWARIA WSPÓLNA - instytucja prawa morskiego w odróżnieniu od awarii poszczególnej jest: świadomym, ostrożnie i rozważnie dokonanym w obliczu niebezpieczeństwa, zabiegiem kapitana statku, polegającym na poświęceniu części ładunku, statku lub poniesieniu szczególnych wydatków w celu uchronienia przed niebezpieczeństwem pozostałej części ładunku, statku; straty wynikające ze szkody poniesionej wtrakcie awarii wspólnej rozdziela się: pomiędzy statek (właściciela statku), ładunek (właściciela towaru) i fracht (armatora) w stosunku do ich rzeczywistej wartości w miejscu i czasie zakończenia podróży morskiej.

AWIZO - pisemne zawiadomienie o dokonaniu operacji handlowej lub bankowej; pisemne powiadomienie o fakcie istotnym dla wykonania umowy.

BANK - instytucja, której podstawowądziałalność i zadania stanowią: gromadzenie środków pieniężnych, udzielanie kredytów i pożyczek pieniężnych oraz przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych w celu osiągnięcia zysku; w polskim systemie banków mamy w zależności od przyjętych rozwiązań prawnych banki: państwowe, spółdzielcze i spółki akcyjne.

BANK CENTRALNY - bank banków, w polskim systemie jest nim Narodowy Bank Polski, uprawniony do emisji banknotów, przechowywania rezerw walutowych państwa, ustalania kursów waluty i stopy kredytu refinansowego, sprawujący nadzór nad działalnościąpozostałych banków komercyjnych.

BANK KORESPONDENT - bank, z którym drugi bank zawarł umowę przewidującą wypełnianie wzajemnych poleceń o dokonywaniu wypłat i przyjmowaniu płatności oraz regulującą zasady rozliczeń wynikających z tych poleceń; banki będące stronami umowy otwierają u siebie rachunki nostro i loro.

BANK ŚWIATOWY - międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (International Bank for Reconstruction and Development); międzypaństwowa instytucja finansowa działająca pod egidą ONZ; w oparciu o posiadane zasoby udziela kredytów i pomocy w zakresie know-how krajom tzw. rozwijającym się.

BANKRUCTWO - termin obrazujący sytuację, w której sąd orzeka o niewypłacalności danego podmiotu gospodarczego; upadłość firmy.

BARTER - handel wymienny, kompensacyjny; wymiana towaru lub usługi na inny towar lub usługę.

BENEFICJENT - osoba fizyczna lub prawna otrzymująca kredyt (credit beneficiary) lub na rzecz której dokonano polecenia wypłaty (transferee), poręczenia czy otwarcia akredytywy (accreditee).

BESSA - tendencja zniżkowa, czasowy gwałtowny spadek kursów papierów wartościowych lub cen towarów na giełdzie; gorączkowa wyprzedaż akcji wynikająca z silnego, powszechnego spadku kursów; przeciwieństwem bessy jest hossa.

BILANS - zestawienie bilansowe; okresowe sprawozdanie (raport) finansowe polegające na zestawieniu aktywów i pasywów przedsiębiorstwa w danym dniu kończącym okres obrachunkowy.

BILANS HANDLOWY - okresowe zestawienie (porównanie) wydatków danego kraju na towary importowane z wpływami uzyskanymi z eksportu; może być to bilans globalny, jak i rozbity na poszczególne kraje lub grupy krajów oraz towary lub grupy towarów; dodatni (aktywny) bilans handlowy - wartość eksportu przewyższa wartość importu; ujemny (pasywny) bilans handlowy-wartość dóbr importowanych przewyższa wartość eksportowanych.

BILANS KAPITAŁOWY - zestawienie zagranicznych aktywów lub inwestycji danego kraju za granicą oraz zagranicznych inwestycji w tym kraju; nadwyżka w bilansie kapitałowym oznacza tu większą wartość napływającego z zagranicy kapitału od wartości własnego kapitału wypływającego za granicę; deficyt w bilansie kapitałowym oznacza, że odpływ kapitału własnego przewyższa napływ kapitału obcego.

BILANS PŁATNICZY - okresowe (najczęściej roczne) zestawienie wszystkich płatności zagranicznych danego państwa i jego wpływów dewizowych z zagranicy; bilans płatniczy obejmuje: wymianę towarową usługi, transport, transfer kapitału.

BILANS ROZRACHUNKOWY - zestawienie należności i zobowiązań powstałych w stosunkach danego kraju z zagranicą w określonym przedziale czasu z tytułu wszelkiego rodzaju umów, bez względu na to, czy wszelkie świadczenia z tytułu tych umów zostały spełnione, czy dopiero będą spełnione; w odróżnieniu od bilansu płatniczego bilans rozrachunkowy wskazuje stan wzajemnych zobowiązań niezależnie od terminów wykonania (np. płatności) tych zobowiązań.

BILET SKARBOWY - emitowany przez skarb państwa pieniądz papierowy, wprowadzany w niektórych krajach do obiegu na równi z biletami bankowymi i bilonem; funkcjonująjako bezterminowe i bezprocentowe zobowiązanie skarbu państwa, zaciągane najczęściej na pokrycie deficytu budżetowego; w tej chwili nie emituje się już biletów skarbowych, państwa korzystająz kredytów w banku centralnym, bądź emitująwe-ksle lub bony skarbowe oraz obligacje.

BILON - pieniądz pomocniczy; znaki pieniężne w postaci monet wybitych z niepelnowartościowego materiału, emitowane przez skarb państwa lub bank centralny; jest normalnym środkiem płatniczym o stosunkowo niskiej wartości nominalnej.

BON AWARYJNY - dokument stosowany w transporcie morskim, wystawiany przez posiadacza konosamentu armatorowi w przypadku, gdy towar odbierany ze statku jest w jakiś sposób obciążony (dotyczy awarii wspólnej, ratownictwa i innych tego typu obciążeń).

BON SKARBOWY - weksel skarbowy; państwowy (skarbowy) dłużny papier wartościowy; w Polsce emitowane jako krótkoterminowe przez ministerstwo finansów za pośrednictwem agenta emisji, którym jest Narodowy Bank Polski; emitent sprzedaje bony skarbowe po cenie niższej od nominalnej (z dyskontem) i zobowiązuje się do ich wykupu po cenie nominalnej w określonym terminie; umożliwia to bieżące finansowanie wydatków budżetowych; obecnie emitowane sąw Polsce bony na 8, 13, 26, 39 i 52 tygodnie w nominałach 100 min, 1 mld i 10 mld (starych złotych), a nabywa się je w drodze przetargu.

BONIFIKATA - obniżenie przez bank naliczonego oprocentowania od kredytu przez zastosowanie niższej stopy procentowej; premia za wcześniejsze niż umówione spłacenie kredytu.

BONUS - dodatkowa dywidenda; tantiema, część zysku wypłacana akcjonariuszom oprócz dywidendy; dodatkowy poza dywidendą podział nadwyżek zysku pomiędzy akcjonariuszy spółki w przypadku osiągnięcia wyjątkowo wysokich zysków w danym okresie obrachunkowym; w ubezpieczeniach - ulga taryfowa.

BORDERO - dokument pomocniczy stosowany przy przewozie przesyłek zbiorowych w transporcie samochodowym; spis wchodzących w skład przesyłki towarów wraz z oznaczeniem ich od biorców.

BROKER - makler; osoba prawna lub fizyczna pośrednicząca w transakcjach kupna lub sprzedaży papierów wartościowych; w ubezpieczeniach - niezależna osoba prawna lub fizyczna, zajmująca się zawodowo i za wynagrodzeniem pośredniczeniem między ubezpieczającym a towarzystwem ubezpieczeniowym, działająca w imieniu i na rzecz ubezpieczającego się (klienta towarzystwa ubezpieczeniowego).

BUDŻET - roczny plan gromadzenia dochodów i realizacji wydatków państwa w związku z wypełnianiem jego funkcji.

BYK - NIEDŹWIEDŹ - "byki i niedźwiedzie"; termin nowojorskiej giełdy papierów wartościowych obrazujący dwa rodzaje stylów spekulacyjnych; "byk" (buli) to gracz na zwyżkę - inwestor kupujący akcje w oczekiwaniu na zwyżkę (uważający, że ceny na danym rynku pójdądo góry), określenie pochodzi od formy ataku byka, tj. rogami z dołu do góry; "niedźwiedź" (bear) - gracz na zniżkę - inwestor sprzedający papier "na krótko" w oczekiwaniu na spadek kursu papieru i odkupienie go po niższej cenie, określenie "niedźwiedź" wzięło się stąd, że atakuje on uderzając łapą z góry na dół.

CARGO - ogólnie: ładunek; termin stosowany również jako określenie ubezpieczeń mienia w transporcie morskim, kolejowym i samochodowym.

CASCO - termin stosowany jako oznaczenie ubezpieczenia środków transportu (statków, samochodów, samolotów itd.).

CASH AND CARRY - "za gotówkę, bez dostawy"; na rynkach towarowych zakup towaru do natychmiastowej dostawy z zamiarem późniejszego zbycia go z zyskiem.

CASH FLOW - rachunek przepływów pieniężnych, przepływ, napływ środków pieniężnych w gotówce ze sprzedaży lub innych tytułów oraz ich wydatkowanie, wypływy na płace, materiały itp.

CASH POINT - rodzaj bankomatu; automatyczne urządzenie umieszczane w ogólnie dostępnych miejscach służące klientom banków do pobierania gotówki z konta przy pomocy kart magnetycznych.

CEDUŁA GIEŁDOWA - zestawienie oficjalnie ustalonych notowań kursowych transakcji zawieranych na określonej giełdzie, podawane do wiadomości publicznej; zarządy giełd są obowiązane opracowywać i publikować ceduły giełdowe.

CENA - wartość towaru, usługi bądź innego dobra wyrażona w pieniądzu; przy wymianie barterowej cenę dobra wyraża się w ilości jednostek naturalnych innego dobra.

CENA DETALICZNA - cena płacona przez ostatecznego odbiorcę towaru; zawiera wszystkie składniki kosztów powstałych w toku produkcji i dystrybucji towaru.

CENA GlEŁDOWA - cena towaru ustalana na giełdzie towarowej; zależna również od czynników koniunkturalnych związanych z aktualną podażą i popytem na rynku.

CENA HURTOWA - cena towaru sprzedawanego w większych ilościach; cena detaliczna towaru pomniejszona o marżę detaliczną; cena zbytu powiększona o marżę hurtową.

CENA KONTRAKTOWA - cena umowna towarów (np. węgla, rudy żelaza, ropy naftowej oraz innych dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych) sprzedawanych poza rynkiem formalnym.

CENA LIMITOWANA - przy umowach komisu - minimalna/maksymalna cena za jaką komisant może sprzedać/kupić towar na rachunek komitenta.

CENA OCLONA - cena podlegająca ocleniu, stanowiąca podstawę do nałożenia na towar cła; jest nią zwykle cena hurtowa z miejsca pochodzenia lub produkcji powiększona o koszt opakowania, ubezpieczenia, transportu, prowizji, ceł wywozowych itp. wydatków.

CENA PROGU - najniższa cena importowa ustalana w krajach członkowskich EWG dla określonych towarów rolno-spożywczych; z reguły wyższa od cen światowych; import określonych towarów spoza krajów członkowskich EWG po cenie niższej od progowej powoduje nałożenie na towar opłaty wyrównawczej.

CENA ŚLUZY - najniższa cena, po której eksporterzy spoza krajów członkowskich EWG mogą w krajach Wspólnoty sprzedawać towary pochodzenia zwierzęcego i drób.

CERTYFIKAT DEPOZYTOWY - zbywalny depozyt terminowy, oprocentowany, złożony w banku i posiadający termin zapadłości.

CERTYFIKAT UBEZPIECZENIOWY - tymczasowy dokument stwierdzający zawarcie umowy ubezpieczenia (ubezpieczenia morskie) wydawany przez ubezpieczyciela na żądanie ubezpieczającego jeszcze przed wydaniem samej polisy; również: dokument wystawiany przez ubezpieczyciela, w którym stwierdza się, że wszystkie ładunki wysyłającego są objęte ubezpieczeniem według polisy generalnej (lub obrotowej), a wyszczególniony w certyfikacie ładunek podlega ubezpieczeniu (certyfikat określa: warunki ubezpieczenia, trasę podróży, rodzaj towaru, sumę ubezpieczenia).

CESJA - umowa przeniesienia wierzytelności - prawo wierzyciela do otrzymania określonej sumy od dłużnika przenoszone zostaje na osobę trzecią, następuje tu zmiana osoby wierzyciela; w ubezpieczeniach - cesja praw z polisy: zastrzeżenie zamieszczone w dokumencie ubezpieczenia, zobowiązujące do wypłacenia odszkodowania w części lub całości określonej osobie prawnej lub fizycznej, na rzecz której poczyniono zastrzeżenie.

CFR - koszt i fracht... oznaczony port przeznaczenia (namedport ofdestina-tion); formuła Incoterms 1990 stosowana w transporcie morskim i żegludze śródlądowej określająca obowiązki, koszty i ryzyko stron kontraktu handlowego; importer przejmuje towar (przedmiot dostawy) od eksportera w chwili dostarczenia towaru przez eksportera na pokład statku w porcie załadunku, a ryzyko związane z towarem (utraty lub uszkodzenia w transporcie) przechodzi z eksportera na importera w chwili przejścia towaru przez nadburcie statku; koszt ubezpieczenia ładunku spoczywa bezpośrednio na importerze.

CIF - koszt, ubezpieczenie i fracht... oznaczony port przeznaczenia (named port of destination); formuła I ncoterms 1990 stosowana w transporci e morski m i żegl u-dze śródlądowej określająca obowiązki, koszty i ryzyko stron kontraktu handlowego; importer przejmuje towar (przedmiot dostawy) od eksportera w chwili dostarczenia towaru przez eksportera na pokład statku w porcie załadunku, a ryzyko związane z towarem (utraty lub uszkodzenia w transporcie) przechodzi z eksportera na importera w chwili przejścia towaru przez nadburcie statku; tu koszt ubezpieczenia ładunku ponosi eksporter.

CIP - przewoźne i ubezpieczenie opłacone do... oznaczone miejsce przeznaczenia (named place of destination); formuła Incoterms 1990 stosowana we wszystkich rodzajach transportu określająca obowiązki, koszty i ryzyko stron kontraktu handlowego; przejęcie towaru i ryzyka związanego z towarem (utraty lub uszkodzenia w transporcie) przez importera od eksportera następuje w chwili przekazania towaru przewoźnikowi (w transporcie kombinowanym - pierwszemu przewoźnikowi), importer przejmuje towar od przewoźnika w oznaczonym miejscu przeznaczenia; koszt ubezpieczenia ładunku ponosi tu eksporter, ubezpieczenie powinno być zawarte przez eksportera w walucie kontraktu i pokrywać minimum cenę sprzedaży plus 10%.

CLEARING - obrót żyrowy, rozliczenie bezgotówkowe, rozrachunek; dwu- lub wielostronne rozrachunki polegające na wyrównaniu wzajemnych dostaw lub zobowiązań płatniczych bez użycia środków pieniężnych; clearing bankowy (bank clearing) - bezgotówkowe rozliczenie między bankami, wyrównywanie kont wzajemnych wierzytelności i długów; clearing walutowy (currency clearing) - rodzaj umowy handlowej ustanawiającej wysokość wzajemnych obrotów towarowych bez dopłaty różnicy przez którąkolwiek ze stron środkami pieniężnymi.

CŁO - opłata pobierana przez państwo w związku z obrotem towarowym dokonywanym przez jego granicę; może być naliczane w zależności od ilości, wagi, rodzaju czy też wartości towaru;    * cło przywozowe/importowe (entrance/import duty) - opłata nakładana na towary importowane, przywożone z zagranicy;    * cło wywozowe/eksportowe (export duty) - opłata nakładana na towary eksportowane, wywożone za granicę;    * cło przewozowe/ tranzytowe (transit tariff/duty) - opłata nakładana na towary przewożone przez terytorium danego państwa tranzytem.

CMR - międzynarodowy samochodowy list przewozowy potwierdzający zawarcie umowy o przewóz towaru transportem samochodowym; podlega postanowieniom Konwencji o Umowie Międzynarodowego Przewozu Drogowego Towarów (Convention on the Contract forthe International Carriage ofgoods by mad) określającej m.in. szczegółowo odpowiedzialność cywilną przewoźnika za szkody powstałe w przewożonym ładunku; w praktyce przepisy CMR stanowią integralną część postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przewoźnika międzynarodowego; list przewozowy potwierdzający zawarcie umowy przewozowej między dostawcą towaru i przewoźnikiem, którego zobowiązuje się do dostarczenia przesyłki w określone miejsce danego kraju; CMR wystawiany jest przez przewoźnika lub spedytora na podstawie danych określonych kontraktem, specyfikacjątowarową zleceniem spedycyjnym (część pól dokumentu wypełnia nadawca); dokument wystawiany jest w czterech egzemplarzach przeznaczonych dla: nadawcy, odbiorcy, przewoźnika i kontroli.

CPT - przewoźne opłacone do... oznaczone miejsce przeznaczenia (named place of destination); formuła Incoterms 1990 stosowana we wszystkich rodzajach transportu określająca obowiązki, koszty i ryzyko stron kontraktu handlowego; przejęcie towaru i ryzyka związanego z towarem (utraty lub uszkodzenia w transporcie) przez importera od eksportera następuje w chwili przekazania towaru przewoźnikowi (w transporcie kombinowanym - pierwszemu przewoźnikowi), importer przejmuje towar od przewoźnika w oznaczonym miejscu przeznaczenia; koszt ubezpieczenia ładunku ponosi tu bezpośrednio importer.

CREDIT - oznaczenie (w skrócie Ct) prawej strony konta, na której zapisy określane są zapisami na dobro konta; polskim odpowiednikiem Ct jest określenie: strona Ma konta.

CROSS TRADE - usługi żeglugowe; przewozy dokonywane statkami żeglugi liniowej i trampowej między obcymi portami na zlecenie zagranicznych załadowców.

CZARTER - pisemna umowa przewozu, na mocy której przewoźnik wynajmuje czarterującemu statek lub samolot (bądź ich część) w celu przewozu osób lub towarów; rozróżnia się: czarter na podróż (dotyczący jednego lub kilku rejsów) i czarter na czas (oddanie czarterującemu do dyspozycji statku lub samolotu na pewien czas); również: określenie dokumentu stwierdzającego zawarcie umowy czarteru.

CZEK - dokument zawierający pisemne zlecenie dla banku bezwzględnego wypłacenia okazicielowi podanej w nim sumy pieniężnej z rachunku wystawcy; czek.

CZEK BANKIERSKI - wystawiany przez bank na zagranicznego korespondenta (bank korespondent), wykorzystywany jako środek zapłaty w rozliczeniach międzynarodowych.

CZEK IMIENNY - wystawiony imiennie na konkretną osobę.

CZEK IN BLANCO -

upoważniający odbiorcę do wpisania sumy lub daty, których nie wskazał wystawca czeku.

CZEK KASOWY/GOTÓWKOWY - upoważniający bank do wypłaty okazicielowi czeku oznaczonej sumy w gotówce.

CZEK KREDYTOWY - źródłem pokrycia czeku jest kredyt bankowy.

CZEK LIMITOWANY - z określeniem górnej granicy sumy czekowej.

CZEK NA OKAZICIELA - płatne każdej osobie, która go przedstawia.

CZEK NA ZLECENIE - wystawiane na określonego emitenta, który może przekazać swe uprawnienia osobie trzeciej w drodze indosu.

CZEK PODRÓŻNY - rodzaj polecenia wypłaty skierowany przez bank do innych banków; czeki podróżne banki emitujądrukując na nich określoną sumę do wypłaty, inne banki skupując czek wypłacają gotówkę jego okazicielowi (oznaczonemu imiennie na czeku).

CZEK POTWIERDZONY - czek akceptowany; zawierający oznaczenie pokrycia przez trasata.

CZEK REKTA - wystawiane na określonego remitenta, jednak bez prawa do przeniesienia jego uprawnień na osobę trzecią.

CZEK ROZRACHUNKOWY - do rozrachunków bezgotówkowych, na ich podstawie bank przelewa określoną na czeku kwotę z rachunku wystawcy na rachunek okaziciela czeku.

CZEK ZAKREŚLONY - stosowane przy przesyłaniu czeku do innej miejscowości czy państwa, tylko do oznaczonego banku albo do rąk stałego klienta.

DAF - dostarczone na granicę... oznaczone miejsce (namedplace); formuła Incoterms 1990 stosowana we wszystkich rodzajach transportu flednak głównie przy transporcie kolejowym i samochodowym) określająca obowiązki, koszty i ryzyko stron kontraktu handlowego; przejęcie towaru i ryzyka (utraty lub uszkodzenia towaru) przez importera od eksportera następuje w chwili postawienia towaru do dyspozycji importera w oznaczonym miejscu na granicy.

DATA WALUTY - dzień, w którym określona operacja bankowa dochodzi do skutku; wszelkie operacje bankowe mają miejsce jedynie w dni robocze (normalnej pracy banku), oznacza to, że dni wolne od pracy nie mogą stanowić dat waluty dla dokonania jakichkolwiek płatności; na rynkach eurowalutowym i dewizowym termin odnosi się do daty wykonania dostawy (przekazania) funduszy w celu wywiązania się z zobowiązania z tytułu zawartej transakcji; na rynku euroobligacji data waluty przypada siódmego dnia od zawarcia transakcji (bezwzględu na święta przypadające w tym czasie).

DATA ZAPADŁOŚCI - dzień zapadłości; data, termin uregulowania należności, w którym musi nastąpić płatność z tytułu zawartego kontraktu.

DDP - dostarczone, cło opłacone... oznaczone miejsce przeznaczenia (named place of destination); formuła Incoterms 1990 stosowana przy wszystkich rodzajach transportu określająca obowiązki, koszty i ryzyko stron kontraktu handlowego; przejęcie towaru i ryzyka związanego z towarem (utrata lub uszkodzenie ładunku w transporcie) przez importera od eksportera następuje w chwili postawienia towaru przez eksportera do dyspozycji importera w uzgodnionym miejscu kraju importera.

DDU - dostarczone, cło nie opłacone... oznaczone miejsce przeznaczenia (named place of destination); formuła Incoterms 1990 stosowana przy wszystkich rodzajach transportu określająca obowiązki, koszty i ryzyko stron kontraktu handlowego; przejęcie towaru i ryzyka związanego z towarem (utrata lub uszkodzenie ładunku w transporcie) przez importera od eksportera następuje w chwili postawienia towaru przez eksportera do dyspozycji importera w uzgodnionym miejscu kraju importera.

DEALER - makler, pośrednik handlowy lub finansowy działający we własnym imieniu i na własny rachunek, ewentualnie w imieniu i na rachunek swojej firmy, ewentualnie na rachunek zleceniodawcy.

DEBET - oznaczenie (w skrócie Dt) lewej strony konta, po której zapisy określa się jako obciążenie konta (zapis w ciężar konta), polskim odpowiednikiem jest zapis Winien (w skrócie Wn); ujemne saldo na rachunku.

DEFICYT - niedobór środków niezbędnych do pełnego pokrycia planowanych wydatków; deficyt budżetowy - zaplanowane (ewentualnie nieoczekiwane pojawienie się) nadwyżki wydatków nad wpływami.

DEFLACJA - zmniejszenie dopływu pieniądza do gospodarki, powodujące wytworzenie się nadwyżki globalnej podaży nad popytem (tzw. luka deflacyjna).

DEKLARACJA CELNA - dokument stanowiący podstawę odprawy celnej towarów przewożonych przez granicę, identyfikujący towar oraz jego wartość i źródło pochodzenia; stanowi podstawę naliczenia należności podatkowo-celnych; w obrocie międzynarodowym deklarację celną sporządzają: eksporter lub importer, bądź w ich imieniu spedytor lub agent celny.

DEKRETOWANIE - dekratacja; ogół czynności związanych z przygotowaniem dokumentów do księgowania wraz z określeniem sposobu księgowania i potwierdzeniem dokonania zapisu księgowego.

DEL CREDERE - poręczenie (poręka) gwarantująca dotrzymanie warunków zapłaty przez osobę trzecią; stosowana zwykle przy umowach komisu: komisant gwarantuje właścicielowi towaru wpływ należności za towar sprzedany za jego pośrednictwem; w przypadku braku delcredere całkowite ryzyko związane ze sprzedażą towaru spoczywa na właścicielu towaru; w praktyce również: poręka przyjmowana przez agentów i maklerów.

DEPOZYT - rzeczy ruchome, pieniądze, papiery wartościowe, kruszce złożone do przechowania u depozytariusza (podmiotu podejmującego się przechowania cudzej rzeczy ruchomej), nad którymi ten ma obowiązek sprawować pieczę i zwrócić je w określonym terminie lub na żądanie; depozyt bankowy - wkłady na rachunkach bankowych.

DEPOZYT 1 M - depozyt miesięczny biegnący od waluty "spot" do daty przypadającej miesiąc później.Okres depozytu może wynosić mniej lub więcej niż miesiąc, jeżeli termin wymagalności wypada w dni świąteczne (bank nie pracuje).

DEPOZYT 1 W (W/F) - depozyt biegnący od waluty "spot" do waluty przypadającej siedem dni później. Okres depozytu może faktycznie wynosić (z uwagi na dni świąteczne - bank nie pracuje) więcej niż 7 dni.

DEPOZYT O/N - przez noc od dziś do jutra, jednodniówka; depozyt biegnący od dnia waluty "dziś" do dnia waluty "jutro"; w przypadku wystąpienia dni świątecznych (bank zamknięty) depozyt O/N może obejmować więcej niż jeden dzień kalendarzowy.

DEPOZYT S/N - depozyt od waluty "spot" do waluty przypadającej w pierwszym dniu roboczym po walucie "spot"; może obejmować jeden dzień lub kilka dni.

DEPOZYT T/N - depozyt od waluty "jutro" do waluty "spot", podobnie jak przy depozytach O/N i S/N może być to lokata jednodniowa lub obejmująca kilka dni.

DEPRECJACJA - obniżka wartości wymiennej lub siły nabywczej waluty danego kraju w stosunku do innej waluty; zmniejszenie wartości księgowej określonego środka trwałego w przedsiębiorstwie, dokonywane w ciągu określonego okresu trwania tego aktywu.

DEQ - franco nabrzeże/cło opłacone... oznaczony port przeznaczenia (named port of destination); formuła Incoterms 1990 stosowana przy transporcie morskim i śródlądowym określająca obowiązki, koszty i ryzyko stron kontraktu handlowego; przejęcie towaru oraz ryzyka związanego z towarem (utrata lub uszkodzenie ładunku w transporcie) przez importera od eksportera następuje w chwili postawienia przez eksportera do dyspozycji importera ładunku na nabrzeżu (lub przystani) w oznaczonym porcie przeznaczenia.

DES - franco statek... oznaczony port przeznaczenia (named port of destination); formuła Incoterms 1990 stosowana przy transporcie morskim i śródlądowym określająca obowiązki, koszty i ryzyko stron kontraktu handlowego; przejęcie towaru i ryzyka związanego z towarem (utrata lub uszkodzenie ładunku w transporcie) przez importera od eksportera następuje w chwili postawienia towaru przez eksportera do dyspozycji importera na statku w zwyczajowym punkcie rozładunku w porcie przeznaczenia w sposób umożliwiający rozładunek ze statku właściwym dla danego rodzaju sprzętem przeładunkowym.

DEWALUACJA - obniżanie przez państwo wartości jego waluty w stosunku do waluty innego państwa (ewentualnie do tzw. koszyka walut wymiennych).

DEWIZY - potocznie: zagraniczny pieniądz gotówkowy; krótkoterminowe należności zagraniczne opiewające na walutę obcą które mogą być wykorzystane jako międzynarodowe środki płatnicze; są pieniądzem kredytowym umożliwiającym dokonywanie rozliczeń bezgotówkowych (w formie: weksli krótkoterminowych, czeków, akredytyw pieniężnych, przekazów listowych, telefonicznych i telegraficznych oraz wszelkiego rodzaju papierów wartościowych w walutach obcych).

DISAGIO - disadżio; nadwyżka wartości nominalnej papierów wartościowych lub walut nad ich kursem rynkowym; spadek kursu rynkowego poniżej wartości nominalnej.

DŁUG - świadczenie, które dłużnik musi spełnić na rzecz wierzyciela; potocznie: zaciągnięty kredyt, pożyczka.

DŁUŻNIK - osoba prawna lub fizyczna zaciągająca dług i zobowiązująca się do spełnienia na rzecz wierzyciela określonego umową świadczenia w oznaczonym terminie.

DOMICYL - miejsce lub państwo uznawane z prawnego punktu widzenia za miejsce stałego zamieszkiwania osoby fizycznej lub za siedzibę osoby prawnej; w odniesieniu do weksla: wskazanie osoby trzeciej, u której weksel jest płatny.

DOMICYLIAT - osoba trzecia (tu: bank), u której ustanowiono miejsce zapłaty czeku lub weksla.

DOW JON ES INDEKS - indeks giełdowy, średnia przemysłowa, branżowa; pełna nazwa: The Dow Jones Industrial Average (DJIA); miara średniej ceny 30 akcji sklasyfikowanych jako blue chip, głównie przedsiębiorstw o charakterze przemysłowym, których akcje znajdują się w obrocie na Nowojorskiej Giełdzie Papierów Wartościowych; oddzielne podinde-ksy obejmują: akcje 20 przedsiębiorstw transportowych, 15 przedsiębiorstw użyteczności publicznej oraz indeks złożony, obliczany na podstawie akcji 65 przedsiębiorstw różnych branż.

DOWÓD KSIĘGOWY - dokument, pisemne poświadczenie dokonania lub powstania operacji księgowej sporządzony zgodnie z obowiązującymi zasadami; również dowód stanowiący podstawę zapisów księgowych.

DOWÓD SKŁADOWY - rodzaj papieru wartościowego, zawierający podstawowe informacje dotyczące danego składowanego towaru (waga, numer partii, marka, gatunek); wystawiany na zlecenie określonej osoby, na okaziciela lub przenoszony przez indos.

DRAWING - losowanie; wyłanianie w drodze losowania numerów określonej liczby obligacji, które mają zostać postawione do wykupu.

DROBNICA - w transporcie (w odróżnieniu od ładunków masowych - bulk cargo przewożonych luzem) policzalne ładunki w pojedynczych sztukach (opakowane lub bez opakowania).

DUMPING - sprzedaż towarów na zagranicznym rynku po cenie niższej od ich wartości; w USA może oznaczać sprzedaż dużych pakietów akcji bez zbytniej troski o jej skutek cenowy.

DUOPOL - giełda, na której rynek na dany towar lub usługę zdominowany i kontrolowany jest przez dwóch dostawców.

DYSKONTO - potrącenie, odliczenie z góry przez bank odsetek od weksli skupowanych przed terminem płatności (odsetki obejmują tu okres od dnia skupu do daty płatności weksla); potrącenie przez bank z góry odsetek (procentu) od uruchomionego kredytu; obniżenie aktualnej ceny papieru wartościowego w stosunku do ceny jego wykupu w przyszłości.

DYSPASZA - rozliczenie wszystkich szkód i kosztów pomiędzy zainteresowanymi stronami po zaistnieniu awarii wspólnej (morskiej), przeprowadzane przez dyspaszera; obejmuje: ustalenie faktu awarii wspólnej, zestawienie jej kosztów, oszacowanie wartości statku, ładunku i frachtu oraz podział kosztów awarii pomiędzy zainteresowanych, proporcjonalnie do ich udziału w przedsięwzięciu.

DYWERSYFIKACJA - strategia inwestycyjna stosowana przy obrocie papierami wartościowymi mająca na celu zminimalizowanie ryzyka i poprawienie rentowności inwestycji; minimalizacja ryzyka następuje poprzez unikanie inwestycji wszystkich środków w jeden rodzaj akcji; stosowanie tzw. portfela akcji o różnym stopniu ryzyka.

DYWIDENDA - część zysku spółki akcyjnej za dany okres obrachunkowy przypadająca do podziału między akcjonariuszy; dywidenda dzień "D" - dzień nabycia prawdo dywidendy, ostatni dzień, w którym kupowane są na giełdzie akcje z prawem do dywidendy za poprzedni rok; dywidenda dzień "W" - termin, od którego rozpoczyna się wypłata dywidendy.

DŹWIGNIA FINANSOWA - wskaźnik odzwierciedlający strukturę finansowania majątku przedsiębiorstwa, strukturę pochodzenia źródeł kapitału; określa: udział w finansowaniu działalności przedsiębiorstwa jego właścicieli i udział pochodzący z zewnątrz, ze źródeł obcych (np. kredyt) oraz ryzyko związane ze strukturą finansową danej jednostki; ryzyko to jest tym większe, im udział funduszy obcych jest większy; wskaźnik równy 1 oznacza, że cały majątek jest finansowany funduszami własnymi.

DŹWIGNIA OPERACYJNA - wskaźnik określający stopień wykorzystania majątku stałego i związanych z nim kosztów w działalności przedsiębiorstwa; im wskaźnik mniejszy, tym pełniejsze jest wykorzystanie zdolności produkcyjnych przedsiębiorstwa (wyznaczonych przez czynniki powodujące ponoszenie kosztów).

ECU - wspólna waluta krajów Wspólnoty Europejskiej; jej wartość ustala się według koszyka walut państw wchodzących w skład Wspólnoty.

EMISJA - wprowadzenie do obiegu pieniędzy przez bank centralny, akcji przez spółkę akcyjną obligacji przez skarb państwa, gminę lub przedsiębiorstwo, biletów bankowych przez bank itd.

EMITENT -  wprowadzający do obiegu pieniądze, papiery wartościowe (akcje i obligacje), bilety bankowe itp.

EPS - dochód przypadający na jedną akcję; wskaźnik uzyskanego dochodu spółki przypadający na jedną akcję, obliczany jako iloraz dochodu spółki do liczby akcji w obiegu.

EUROAKCJE - lokowane w skali międzynarodowej udziałowe papiery wartościowe (akcje, udziały).

EUROCLEAR - skomputeryzowany system rozrachunkowy operacji w euro-obligacjach, obsługiwany i zarządzany w ramach kontraktu przez brukselski oddział banku Morgan Guaranty Trust Co. z Nowego Jorku.

EUROCZEK - międzynarodowy system płatniczy opierający się na euroczekach i kartach ec; łatwy w użyciu i popularny środek płatniczy funkcjonujący jako wielodewizowy banknot emitowany przez banki krajów Ujednoliconej Wspólnoty Euroczekowej.

EURODOLAR - najpowszechniej stosowany rodzaj eurowaluty; dolar USA utrzymywany w formie depozytu w banku komercyjnym poza USA (z włączeniem w to depozytów złożonych w zagranicznych oddziałach banków amerykańskich).

EUROKREDYT - średnioterminowe kredyty w eurowalucie; uruchamiane zwykle przez syndykat banków.

EURONOTA - krótkoterminowa nota emitowana na bazie od 3 do 6 miesięcy zwykle w postaci średnioterminowej pożyczki, której subskrybenci (na wniosek) wyrażają dłużnikowi zgodę na emisję takich not.

EUROOBLIGACJA - międzynarodowa obligacja, zwykła lub zamienna, emitowana przez podmioty państwowe lub inne jednostki gospodarcze, nominowana w eurowalucie oraz emitowana poza obszarem pochodzenia tej waluty.

EUROWALUTA - depozyt bankowy składany i utrzymywany poza krajem pochodzenia danej waluty; tzw. pieniądze "bezpaństwowe".

EX - "bez", przeciwieństwo: cum ("z"); określenie stosowane dla wskazania, że kupujący nie jest upoważniony do udziału w określonym nadchodzącym zdarzeniu; w cedułach giełdowych oznaczenie kursu po odliczeniu dywidendy lub praw poboru.

EX ALL - bez wszystkiego, przeciwieństwo: cum all; klauzula dotycząca sprzedaży udziałów bez wszystkich dodatkowych korzyści związanych z daną akcją.

EX CAP - bez kapitalizacji, przeciwieństwo: cum cap; klauzula wyłączenia (pozbawienia) prawa do pokwitowań, jakie niesie ze sobą emisja pokwitowań lub emisja kapitalizacyjna związana z danymi udziałami.

EX DIV - bez dywidendy, przeciwieństwo: cum dividend; klauzula wyłączenia (pozbawienia) prawa do bieżącej dywidendy od akcji (w skrócie XD).

EX RIGHTS - bez praw, przeciwieństwo: cum rights; klauzula wyłączenia (pozbawienia) prawa do kupna akcji z emisji sprzedawanej za gotówkę i emitowanych przez spółkę dla jej dotychczasowych akcjonariuszy.

EXW - z zakładu... oznaczone miejsce (named place); formuła Incoterms 1990 stosowana przy wszystkich rodzajach transportu określająca obowiązki, koszty i ryzyko stron kontraktu handlowego; przejęcie towaru i ryzyka związanego z towarem (utrata lub uszkodzenie ładunku w transporcie) przez importera od eksportera następuje w chwili postawienia towaru do dyspozycji importera w fabryce, magazynie itp. eksportera.

FAK - rodzaj stawek frachtowych stosowanych przy morskich przewozach kontenerowych, obliczanych według liczby przewożonych kontenerów, bez względu na to co się w nich znajduje.

FAKTORING - rodzaj pośrednictwa księgowo-finansowego; operacja bankowa zastępująca w przypadku niektórych przedsiębiorstw dyskonto weksli, funkcjonująca jako umowa między bankiem (faktorem) a przedsiębiorstwem (dostawcą) o zakup przez bank wierzytelności powstałych w wyniku świadczonych przez przedsiębiorstwo dostaw (dostawca wystawia faktury, bank-faktor wypłaca mu należność, którą następnie ściąga od odbiorców dostawy).

FAKTURA - dokument stwierdzający wykonanie dostawy lub usługi, wystawiony przez wykonawcę dostawy lub usługi, stanowiący podstawę do rozliczenia z odbiorcą (płatnikiem); może być płatna gotówką przelewem lub rozliczana w formie inkasa.

FAKTURA PRO FORMA - faktura wystawiana z oznaczeniem "pro forma"; nie jest wystawiana jako dowód dokonania transakcji towarowej, lecz przed jej dokonaniem (może być przesłana przez dostawcę wraz z ofertą lub z potwierdzeniem przyjęcia zamówienia do realizacji); wykorzystywana jest zwykle przez importera przy załatwianiu formalności związanych z uzyskaniem zezwolenia na przywóz lub zezwolenia dewizowego; nie uprawnia wystawcy do otrzymania należności za towar i nie jest dokumentem księgowym w ścisłym tego słowa znaczeniu.

FAQ - godziwa średnia jakość, zwyczajowo przyjęty sposób określania jakości towaru; termin stosowany w giełdowym handlu rolnym.

FAS - franco przewoźnik... oznaczone miejsce (named port of shipment); formuła Incoterms 1990 stosowana przy transporcie morskim i śródlądowym określająca obowiązki, koszty i ryzyko stron kontraktu handlowego; przejęcie towaru i ryzyka związanego z towarem (utrata lub uszkodzenie ładunku w transporcie) przez importera od eksportera następuje w chwili dostarczenia przez eksportera towaru do oznaczonego portu załadunku na nabrzeże wzdłuż burty oznaczonego statku w sposób zwyczajowo przyjęty w danym porcie.

FCA - franco przewoźnik... oznaczone miejsce (namedplace); formuła Incoterms 1990 określająca obowiązki, koszty i ryzyko stron kontraktu handlowego; przejęcie towaru i ryzyka związanego z towarem (utrata lub uszkodzenie ładunku w transporcie) przez importera od eksportera następuje: 1. w transporcie kolejowym w chwili przejęcia przez kolej przesyłki do kolejowego punktu odbioru lub załadowania towaru na dostarczony przez kolej środek transportu; 2. w transporcie samochodowym w chwili załadowania towaru na dostarczony przez importera pojazd (ewentualnie w chwili przekazania towaru przewoźnikowi lub osobie działającej w jego imieniu); 3. w żegludze śródlądowej po załadowaniu towaru na statek/barkę dostarczoną przez importera (ewentualnie w chwili przekazania towaru przewoźnikowi lub osobie działającej w jego imieniu); 4. w transporcie morskim w chwili przekazania załadowanego kontenera przewoźnikowi lub operatorowi działającemu w jego imieniu; 5. w transporcie lotniczym w chwili przekazania towaru przewoźnikowi lub osobie działającej w jego imieniu; 6. w transporcie kombinowanym z chwiląprzekazania towaru pierwszemu przewoźnikowi lub osobie działającej w jego imieniu.

FEASIBILITYSTUDY - wstępne badania dotyczące realizacji, wykonania programu, projektu inwestycyjnego obejmujące planowane nakłady oraz analizę systemu realizacji, źródła środków finansowych, efektywność programu i możliwości zbytu.

FIXING - codzienne ustalanie oficjalnych kursów walut przez bank centralny przy współdziałaniu z przedstawicielami banków komercyjnych, czasem również uzgadnianie działań mających na celu utrzymanie kursów walut na założonym poziomie (np. poprzez interwencyjne skupy niektórych walut).

FLAT - system sprzedaży obligacji odmienny od zwyczajowo przyjętego; podający łączną cenę, bez osobnego wyliczenia należnego oprocentowania przypadającego na dany okres.

FOB - franco statek... oznaczony port załadunku (namedport of shipment); formuła Incoterms 1990 stosowana przy transporcie morskim i śródlądowym określająca obowiązki, koszty i ryzyko stron kontraktu handlowego; przejęcie towaru i ryzyka zmazanego z towarem (utrata lub uszkodzenie ładunku w transporcie) przez importera od eksportera następuje w chwili dostarczenia przez eksportera towaru na pokład statku wskazanego przez importera w określonym porcie w sposób zwyczajowo przyjęty w tym porcie.

FORFAITING - skup należności terminowych; szczególna forma posługiwania się wekslem w transakcjach międzynarodowych, polegająca na skupie przez instytucję forfaitingową(np. bank) należności terminowych w postaci weksli z wyłączeniem prawa regresu wobec odstępującego weksel (wierzytelność).

FORWARD - transakcja terminowa; transakcja za gotówkę, w ramach której kupujący i sprzedający godzą się na dostawę towaru o określonej jakości i w ustalonej ilości, bądź dostawę innych produktów, która ma nastąpić w określonym terminie w przyszłości; zakup/sprzedaż terminowa (forwardpurchase/sale) - kupno lub sprzedaż produktu z jego dostawą w późniejszym terminie; wysyłka terminowa (forwardshipment) - umowa o wysyłce towarów za gotówkę w ustalonym terminie w przyszłości.

FORWARD CONTRACT - kontrakt terminowy (przyszłościowy); kontrakt na dostawę dewiz w celu uregulowania zobowiązań z tytułu zawartej transakcji z terminem waluty późniejszym od daty spot (daty dostawy natychmiastowej).

FORWARD COVER - pokrycie terminowe; umowa zawarta przez kupującego lub sprzedającego dewizy, mająca na celu zapewnienie pokrycia dla kwoty transakcji i zabezpieczenia przed nieprzewidzianymi ruchami kursu walutowego.

FORWARD FORWARD - termin termin; jednoczesny zakup i sprzedaż jednej waluty na różne daty zapadłości na rynku terminowym, związany z kontraktem na przyszłą dostawę depozytu zapadającego w późniejszym terminie.

FORWARD MARGIN - marża terminowa; dyskonto lub premia pomiędzy kursem spot (dostawa natychmiastowa) a kursem terminowym dla danej waluty.

FRACHT - wynagrodzenie należne przewoźnikowi za dokonany przewóz; opłata za przewóz; ładunek; przy ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej przewoźnika za szkody powstałe w ładunku stanowi zwykle podstawę naliczenia składki ubezpieczeniowej.

FRANCHISING - system dystrybucji towarów, świadczenia usług tworzony przez niezależne od siebie podmioty w celu osiągnięcia wspólnych korzyści; forma dystrybucji: przedsiębiorstwo macierzyste (franschiser) udziela innym przedsiębiorstwom (franschisee) prawa do działalności w ściśle oznaczony sposób (np. z wykorzystaniem przy sprzedaży produktów przedsiębiorstwa macierzystego przy zastosowaniu określonych metod jego działania, znaku towarowego, symboliki itp.) na mocy długoterminowej umowy.

FRANCO - formuła handlowa używana przy określaniu ceny (płatności); warunek sprzedaży zastrzegający dostarczenie towaru w umówione miejsce na koszt sprzedawcy (oznacza to, iż automatycznie w cenę towaru wliczony jest koszt dostarczenia towaru w umówione miejsce oraz wydatki poniesione przez sprzedawcę z tytułu ubezpieczenia ładunku); w praktyce jedynie sprzedaż towaru na miejscu w fabryce lub magazynie nie jest sprzedażą franco (sprzedaż loco).

FRANSZYZA - uwolnienie się od świadczeń odszkodowawczych towarzystwa ubezpieczeniowego w przypadku wystąpienia szkód na kwoty do określonej wartości (wartość tę podają zwykle ogólne warunki ubezpieczenia i można ją indywidualnie negocjować); franszyza integralna (warunkowa) (franchise) - ograniczenie odpowiedzialności odszkodowawczej towarzystwa ubezpieczeniowego przez określenie wartości strat, do wysokości których odszkodowanie ubezpieczonemu nie przysługuje; franszyza redukcyjna (bezwarunkowa) (deductible) - udział własny klienta w szkodzie powstałej na skutek zdarzenia, od którego klient się ubezpieczał.

FUNDUSZ AMORTYZACYJNY - wyodrębnione środki pieniężne przeznaczone na finansowanie restytucji środków trwałych; suma odpisów odpowiadająca faktycznym kosztom zużycia danego środka trwałego.

FUNDUSZ POWIERNICZY - towarzystwo inwestycyjne; instytucja finansowa służąca do zbiorowego lokowania środków pieniężnych w papierach wartościowych; na polskim rynku fundusz powierniczy uregulowany jest prawnie jako fundusz otwarty, tj. emitujący jednostki uczestnictwa (nie są one papierami wartościowymi i nie podlegają obrotowi na rynku wtórnym, zbycie następuje w drodze umorzenia) reprezentujące indywidualne inwestycje inwestorów, nie posiadający osobowości prawnej, zarządzany przez towarzystwo funduszy powierniczych (firmę zarządzającą) we własnym imieniu, ale na rachunek inwestorów; fundusz zamknięty - na razie w polskim ustawodawstwie brak regulacji prawnych - emitujący określoną liczbę akcji, których właściciele stają się współwłaścicielami funduszu (może być również zarządzany przez odrębną firmę zarządzającą funduszem), akcje funduszu (zajmującego się lokowaniem w papiery wartościowe) mogą stanowić przedmiot obrotu na rynku wtórnym (giełdowym czy pozagiełdowym), prawną konstrukcję funduszu zamkniętego będą miały Narodowe Fundusze Inwestycyjne (NFI).

FUTURES - kontrakty terminowe (przyszłościowe); standardowe kontrakty kupna lub sprzedaży zawierane na giełdzie terminowej typu futures; transakcje obejmujące określone partie towarów, papierów wartościowych, dewiz z dostawą w określonym momencie, po z góry określonej cenie.

FUTURES MARKET - rynek kontraktów terminowych; zorganizowana giełda, na której odbywa się handel standaryzowanymi kontraktami na dostawę towarów i instrumentów finansowych w przyszłości zgodnie z ustanowionymi zasadami i przepisami.

GARAGE - garaż; transfer aktywów lub pasywów w inne miejsce (z jednego centrum finansowego do drugiego) zwykle w celu zmniejszenia płatności podatków; jedna z sekcji parkietu Nowojorskiej Giełdy Papierów Wartościowych.

GEARING - przekładnia, przełożenie; relacja między kapitałem pożyczonym, preferencyjnym i zwyczajnym wyrażana w kategoriach wartości nominalnej lub skapitalizowanej wartości rynkowej; wysokie przełożenie oznacza, że obciążenie lub starsze rangą emisje, które należy uregulować w pierwszej kolejności są stosunkowo duże w porównaniu do kapitału zwykłego lub akcji zwykłych (niskie przełożenie - sytuacja odwrotna).

GESTIA TRANSPORTOWA - zastrzeżone w kontrakcie handlowym prawa wyboru: drogi, środka transportu i sposobu przewozu, wynikające z obowiązku poniesienia kosztów transportu przesyłki; w zależności od treści kontraktu leży w zakresie wyboru eksportera, importera lub jest podzielona między nich.

GIEŁDA FRACHTOWA - zorganizowany, wyspecjalizowany i zinstytucjonalizowany rynek frachtowy, na którym ustalane są stawki frachtu i dochodzi do zawierania kontraktów przewozowych zgodnie ze ściśle określonymi zasadami (określonymi w regulaminie giełdy); w określonym miejscu i o określonej porze spotykają się maklerzy reprezentujący przewoźników i maklerzy poszukujący wolnego tonażu dokonując wymiany ofert.

GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH - zorganizowany, wyspecjalizowany rynek obrotu papierami wartościowymi i innymi walorami o charakterze finansowym.

GIEŁDA TOWAROWA - zorganizowany wyspecjalizowany rynek masowego obrotu określonymi towarami, miejsce zawierania transakcji kupna i sprzedaży większych ilości towarów.

GOODWILL - dobre imię, reputacja firmy wpływająca na wycenę wartości firmy; czynnik wliczany do podstawy wyceny firmy na równi z np. wartością majątku firmy; w ujęciu księgowym nadwyżka zaliczana do wartości niematerialnych i prawnych, jako różnica między ceną płaconą przez nabywcę a wartością bilansową danego podmiotu.

GOTÓWKA -  środki pieniężne do natychmiastowego wykorzystania.

GWARANCJA BANKOWA - zobowiązanie się banku podejmowane na zlecenie klienta, w którym bank oświadcza, że zgodnie z zawartą umową zaspokoi beneficjenta przyjmującego gwarancję w przypadku, gdy zleceniodawca nie wywiąże się wobec niego z tejże umowy; podmioty uczestniczące w tej operacji: zleceniodawca (na którego zlecenie bank gwarantujący wystawia gwarancję), beneficjent gwarancji (na rzecz którego wystawiana jest gwarancja) i bank udzielający gwarancji.

GWARANCJA PRZETARGOWA - bank zobowiązuje się tu do zapłaty organizatorowi przetargu określonej kwoty (wadium), gdyby zleceniodawca gwarancji (oferent) nie podpisał kontraktu na warunkach złożonej oferty; stosowana również w obrocie międzynarodowym jako jedna z gwarancji kontraktowych przy przetargach międzynarodowych; jej zaletą jest możliwość uniknięcia zamrażania środków finansowych na wpłatę wadium.

GWARANCJA SPŁATY KREDYTU - bank zobowiązuje się do spłaty zaciągniętego przez zleceniodawcę kredytu, łącznie z odsetkami, prowizją i ewentualnymi kosztami, gdyby ten nie spłacił kredytu zgodnie z warunkami umowy kredytowej zawartej z kredytodawcą.

GWARANCJA ZABEZPIECZAJĄCA ZAPŁATĘ NALEŻNOŚCI - zobowiązanie się banku do zapłaty należności, gdyby nabywca (towaru lub usługi) będący zleceniodawcą nie uregulował sprzedawcy należności w terminie przewidzianym umową.

GWARANCJA ZAPŁATY CŁA - zobowiązanie się banku do uregulowania cła, w przypadku, gdyby zleceniodawca gwarancji nie uiścił terminowo należności celnych; bank udziela gwarancji na zlecenie importera zobowiązanego do zapłaty cła, a beneficjentem jest właściwy urząd celny; polskie przepisy celne dopuszczają możliwość przyjęcia przez urząd celny gwarancji bankowej na zabezpieczenie zapłaty cła przez importera zarówno w przypadku towarów przywożonych do kraju na stałe, jak i na czas określony (wtzw. obrocie/eksporcie uszlachetniającym).

GWARANCJE KONTRAKTOWE - stosowane w obrocie zagranicznym; zalicza się do nich gwarancje: przetargowe (wadialne), należytego wykonania kontraktu (zabezpieczająca importerowi wykonanie przez eksportera określonej w kontrakcie dostawy lub usługi w umówionej ilości, jakości i terminie) i zwrotu zapłaty (np. zaliczki, zabezpieczająca importerowi jej zwrot, gdyby eksporter, mimo pobrania zaliczki, nie wykonał kontraktu).

HEDGING - zawieranie transakcji zabezpieczających przed ryzykiem kursowym, polegające na zawieraniu jednoczesnych, przeciwstawnych operacji na rynku kasowym i terminowym; asekuracja przed ryzykiem rynku.

HIPOTEKA - zabezpieczenie spełnienia świadczenia (zapłaty długu), polegające na ustanowieniu na rzecz wierzyciela ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości (z wpisem do księgi wieczystej); w przypadku, gdy dłużnik nie wywiązuje się z zobowiązania wierzyciel może zaspokoić swą wierzytelność przez przymusową sprzedaż (lub zarząd) obciążonej hipoteką nieruchomości.

HIPOTEKA KAUCYJNA - służy zabezpieczeniu spłaty kredytów o nie ustalonej wysokości (np. kredytu w rachunku bieżącym) oraz kredytów, które zostaną udzielone w przyszłości; nie można jej użyć jako zabezpieczenia oznaczonego co do wysokości i wykorzystanego kredytu.

HIPOTEKA ŁĄCZNA - ustanowiona na kilku nieruchomościach na zabezpieczenie tej samej wierzytelności.

HIPOTEKA MORSKA - stanowiąca zabezpieczenie spłaty długu ustanowiona na statku będącym własnością dłużnika.

HIPOTEKA UMOWNA - hipoteka zwykła; stosowana jako zabezpieczenie spłaty udzielonego już przez bank kredytu.

HOARDING - dosłownie: "chomikowanie"; wycofanie z obieg u metali szlachetnych, monet oraz banknotów dla samego ich przechowywania bez oprocentowania, w oczekiwaniu na zwiększenie ich wartości w przyszłości.

HOSSA - stała (okresowa) i znaczna zwyżka kursów papierów wartościowych (również cen towarów) na giełdzie.

ICC - instytutowe klauzule ładunkowe opracowane przez Londyński Instytut Ubezpieczycieli (Institute ofLondon Underwńters); powszechnie stosowane warunki ubezpieczenia mienia (ładunków) w transporcie międzynarodowym zarówno morskim, jak i lądowym, czasem w lotniczym, określające zakres ochrony ubezpieczeniowej (i ryzyko wyłączone z ochrony) udzielanej przez ubezpieczyciela przy ubezpieczeniu ładunku w transporcie; istnieją trzy podstawowe klauzule oznaczone literami A, B i C różniące się zakresem oferowanego ubezpieczenia; poza trzema podstawowymi istnieje również szereg klauzul specjalistycznych określających warunki ubezpieczenia określonego rodzaju transportu lub dla określonych towarów, m.in.:     1. Institute Cargo Clauses (Air) (excluding sendings by Post) - stosowane przy ubezpieczaniu przesyłek   lotniczych (zakres zbliżony do klauzul A);     2. Institute Bulk Oil Clauses - stosowane przy ubezpieczaniu ropy naftowej;     3. Institute Coal Clauses - stosowane przy ubezpieczaniu węgla;     4. Institute FOSFA Trades Clauses A, Bi C- stosowane przy ubezpieczaniu olejów, nasion i tłuszczów;     5. Institute Frozen Food Clauses A i C- stosowane przy ubezpieczaniu mrożonych produktów żywnościowych z wyłączeniem mięsa;     6. Institute Frozen Meat Clauses A i C - stosowane przy ubezpieczaniu mrożonego mięsa;     7. Institute Timber Trade Federation Clauses - stosowane przy ubezpieczaniu ładunków drewna;   8. Radioactive Contamination Exclusion Clause - klauzula stosowana do wszystkich rodzajów ładunków wykluczająca odpowiedzialność ubezpieczyciela za szkody powstałe w wyniku radioaktywnego skażenia towaru na skutek działania różnych przyczyn;     9. Institute Replacement Clause - klauzula stosowana przy ubezpieczaniu maszyn lub urządzeń, ograniczająca odpowiedzialność ubezpieczyciela w przypadku szkody częściowej do kosztów naprawy (obejmujących wymianę lub naprawę uszkodzonych części wraz z kosztem ich transportu - do kwoty nie przekraczającej wartości całego urządzenia).

ICC (A) - instytutowe klauzule ładunkowe A, oznaczane dawniej literami AR, obejmujące "wszystkie ryzyka"; zestaw klauzul stwierdzający ogólnie, że ubezpieczeniem objęte są"wszystkie ryzyka" (tzn. wypadki losowe polegające na działaniu siły zewnętrznej) powodujące stratę lub uszkodzenie przedmiotu towaru, z wyjątkiem wyraźnie wyłączonych w klauzulach B i C; klauzula A nie obejmuje poza wymienionymi w niej wyłączeniami (exclusions) i wyłączeniami klauzul B i C następującego ryzyka: wojny oraz strajków, zaburzeń społecznych i terroryzmu - tu wymagane jest ubezpieczenie na szczególnych warunkach Institute War Clauses i Institute Strikes Clauses; klauzula powszechnie stosowana przez polskich ubezpieczycieli przy konstruowaniu warunków ubezpieczenia mienia (ładunków) w transporcie międzynarodowym.

ICC (B) - instytutowe klauzule ładunkowe B, oznaczane dawniej literami WA; klauzule kazuistycznie ujmujące warunki ubezpieczenia i ryzyko objęte ochroną w przeciwieństwie do formuły Ali Risks zastosowanej w klauzulach A; wyłącza z ubezpieczenia niektóre ryzyko wymienione w klauzuli A; klauzula powszechnie stosowana przez polskich ubezpieczycieli przy konstruowaniu warunków ubezpieczenia mienia (ładunków) w transporcie międzynarodowym.

ICC (C) - instytutowe klauzule ładunkowe C, oznaczane dawniej literami FPA; klauzule kazuistycznie ujmujące warunki ubezpieczenia i ryzyko objęte ochroną w przeciwieństwie do formuły Ali Risks zastosowanej w klauzulach A; klauzula o najwęższym zakresie ubezpieczenia z trzech podstawowych klauzul ICC; powszechnie stosowana przez polskich ubezpieczycieli przy konstruowaniu warunków ubezpieczenia mienia (ładunków) w transporcie międzynarodowym.

IN DOS ATARI USZ - osoba uzyskująca wszystkie prawa z tytułu weksla lub czeku na skutek przeniesienia tegoż na tę osobę przez indosanta (żyranta) w drodze indosu (żyra).

INCOTERMS - formuły handlowe stanowiące zbiór zasad do dobrowolnego stosowania przez strony w kontraktach handlu zagranicznego; typowe, najczęściej spotykane w praktyce kombinacje szczegółów zobowiązań umownych sprzedającego i kupującego w ramach umowy kupna-sprzedaży, przybierające formę pewnych skróconych określeń; odnoszą się wyłącznie do stosunków między sprzedającym i kupującym (eksporterem i importererm); obecnie obowiązuje kilkanaście formuł określających szczegółowo m.in. koszty, ryzyko i obowiązki stron kontraktu w zakresie: ubezpieczenia ładunku w transporcie, odpraw celnych, frachtu, operacji portowych, licencji itp.; treść formuł po raz pierwszy opublikowano w 1936 roku, następnie pojawiały się nowe wersje w 1953, w 1967, w 1976, w 1980 oraz 1990 roku; obecnie obowiązująformuły z 1990 roku oznaczane jako Incoterms 1990.

INDOS - żyro; przeniesienie własności czeku lub weksla (również konosamentu, dowodu składowego) przez złożenie przez remitenta oświadczenia (pisemnie w odpowiedni sposób na czeku, wekslu, knosamencie lub dowodzie składowym), że odstępuje on swoje prawa na rzecz osoby trzeciej (oznaczonej i miennie lub na okaziciela, tj. in blanco).

INDOS IN BLANCO - formalne przekazanie prawa do wierzytelności z tytułu weksla lub czeku na rzecz jego nowego posiadacza, polegające na złożeniu przez dotychczasowego posiadacza podpisu na odwrocie (lub przedłużce) bez wskazywania osoby, na rzecz której przekazywane jest prawo do wierzytelności z tytułu weksla lub czeku.

INDOSANT - żyrant; osoba przekazująca swoje prawo do otrzymania określonych wartości z czeku lub weksla na rzecz innej osoby (podmiotu); potocznie żyrant: poręczyciel.

INFLACJA - ogólny wzrost cen towarów i usług na rynku spowodowany spadkiem siły nabywczej pieniądza, towarzyszący popytowi przewyższającemu podaż, poborom i zarobkom rosnącym szybciej niż produkcja; wzrost cen połączony ze spadkiem wartości pieniądza.

INKASO - usługa bankowa polegająca na zainkasowaniu (pobraniu) przez bank należności klienta lub zabezpieczeniu jej przyszłej zapłaty w zamian za wydanie powierzonych przez klienta bankowi dokumentów.

INKASO AKCEPTACYJNE - inkaso dokumentowe występujące przy sprzedaży towaru na kredyt, polegające na zabezpieczeniu zapłaty w postaci akceptowania weksla trasowanego albo dostarczeniu weksla własnego lub gwarancji.

INKASO DOKUMENTOWE - usługa świadczona przez banki, stosowana jako jedna z form rozliczeń w obrotach zagranicznych; w typowej operacji inkasowej podawca (eksporter) składa w banku zlecenie inkasowe z załączonymi dokumentami towarowymi (w zależności od kontraktu mogą to być: dokumenty handlowe potwierdzające dostawy towarów lub świadczenie usług, czeki, weksle itp.), bank podawcy (eksportera) przyjmuje te dokumenty i przesyła je własnym zleceniem inkasowym do zagranicznego banku pośredniczącego, bank pośredniczący (zagraniczny bank płatni ka-importera) wydaje płatnikowi dokumenty po zainkasowaniu od niego należności wynikających ze zlecenia inkasowego, należność spełniona przez płatnika (importera) wraca z banku pośredniczącego via bank eksportera do podawcy (eksportera) składającego zlecenie inkasowe; w zależności od rodzaju transakcji handlowej z punktu widzenia banku rozróżnia się: inkaso importowe dokumentów handlowych otrzymywanych od zagranicznych zleceniodawców, którymi są zazwyczaj banki zagraniczne oraz inkaso eksportowe dokumentów reprezentujących wyeksportowane z kraju towary lub usługi.

INKASO GWARANTOWANE - eksporter w ramach zabezpieczenia się przed ryzykiem terminowego wykupienia inkasowanych dokumentów przez importera może żądać od banku importera gwarancji; w przypadku, gdy importer nie wykupuje w terminie dokumentów rozliczeniowych w trybie inkasa gwarantowanego, musi je wykupić bank udzielający gwarancji.

INKASO KASOWE - inkaso dokumentowe a vista; bank wydaje importerowi dokumenty po zainkasowaniu należności eksportera; "kasowe" nie oznacza od razu zapłaty w gotówce.

INKASO SPEDYTORSKIE - rodzaj inkasa dokumentowego charakteryzujący się przyspieszonym trybem odbierania należności; stosowane wówczas, gdy eksporter wysyła towar do spedytora z poleceniem wydania go importerowi po opłaceniu dokumentów towarowych w banku.

INSIDER TRADERS - inwestorzy wykorzystujący w inwestycjach giełdowych nielegalnie pozyskane poufne informacje (pracownicy banków, giełd, pracownicy spółek giełdowych i inni).

INSTRUKCJA WYSYŁKOWA - inwestorzy wykorzystujący w inwestycjach giełdowych nielegalnie pozyskane poufne informacje (pracownicy banków, giełd, pracownicy spółek giełdowych i inni).

INVISIBLES - transakcje niewidzialne; eksport i import usług odróżniany od obrotu towarowego; rachunek bieżącego bilansu płatniczego obejmujący usługi typu: transport, turystyka, ubezpieczenia, bankowość.

INWESTYCJA - lokata; zaangażowanie środków pieniężnych w określony zakup, który ma przynieść dochód lub wzrost wartości ulokowanego kapitału; również wszelkie zakupy mające na celu zachowanie wartości posiadanego kapitału.

INWESTYCJA BEZPOŚREDNIA - inwestycja, lokata zagraniczna; zakup akcji przedsiębiorstwa zagranicznego bez przejmowania nad nim kontroli.

INWESTYCJA PORTFELOWA - inwestycja, lokata zagraniczna; zakup pakietu kontrolnego lub w całości akcji przedsiębiorstwa zagranicznego.

INWESTYCJE ZAGRANICZNE - rządowe, instytucjonalne czy indywidualne nakłady inwestycyjne danego kraju na rzecz innego.

IWL - granice instytucjonalnych zastrzeżeń ubezpieczenia morskiego odnoszące się do rejonów, gdzie statki mogą żeglować bez ryzyka typu: lody, góry lodowe itp.

IZBA ROZRACHUNKOWA - organizacja tworzona przez banki do wzajemnych rozrachunków między nimi z tytułu weksli, czeków i innych zobowiązań płatniczych; instytucja, która prowadząc rachunki uczestników giełdy dokonuje rozliczeń zawartych transakcji.

JASON CLAUSE - klauzula Jasona; morski termin ubezpieczeniowy na określenie ryzyka, którego nie można przewidzieć nawet przy dużej staranności.

JEDNOSTKA ROZLICZENIOWA - wykorzystywana do rozliczeń transakcji realizowanych w ramach Wspólnoty Europejskiej, znana jako ECU (European Currency Unit).

JEDNOSTKA UCZESTNICTWA - umowna cząstka funduszu powierniczego (otwartego), której właścicielem pozostaje inwestor, stanowiąca tytuł do udziału w dochodach funduszu (określonych regulaminem); jednostka uczestnictwa nie jest papierem wartościowym, nie można jej sprzedawać osobom trzecim; jeżeli właściciel jednostek chce wycofać środki zainwestowane w jednostki wydaje podmiotowi prowadzącemu fundusz zlecenie umorzenia jednostek, po czym otrzymuje środki pieniężne stosownie do liczby posiadanych jednostek po aktualnym ich kursie.

JEDNOSTKOWANIE ŁADUNKÓW - tworzenie zbiorowych jednostek ładunkowych (dotyczy to głównie drobnicy) mające na celu usprawnienie, przyspieszenie i potanienie procesu transportowego w trakcie przewozu, przeładunku i składowania; najbardziej rozpowszechnione są: pakietyzacja, paletyzacja i konteneryzacja.

JOB LOT - jednostka towarowego obrotu giełdowego mniejsza od przyjętej jako standardowa.

JOBBER - członek giełdy dokonujący transakcji kupna-sprzedaży papierów wartościowych, obracający środkami własnymi; półpośrednik hurtowy; makler, broker; spekulant giełdowy.

JOUISSANCE - początek okresu uprawniającego do naliczania odsetek; rozpoczęcie okresu uprawniającego do odsetek.

KAPITAŁ NOMINALNY - kapitał rejestrowy; suma kapitału akcyjnego określona aktem założycielskim spółki akcyjnej.

KAPITAŁ OBCY - kapitał, fundusze, środki pieniężne pozostające do dyspozycji przedsiębiorstwa przez ograniczony czas z tytułu zaciągniętych przez nie zobowiązań (pożyczki i kredyty bankowe, zobowiązania hipoteczne, kredyty kupieckie itp.)

KAPITAŁ WŁASNY - fundusze własne; kapitał akcyjny wraz z funduszami obowiązkowymi tworzonymi na mocy przepisów prawa, np. kapitałem zapasowym, rezerwami z zysku tworzonymi na określone cele.

KAPITAŁ ZAKŁADOWY - stała część kapitału własnego spółki określona w umowie spółki z o.o. lub statucie spółki akcyjnej wykazana w rejestrze handlowym; wartość kapitału zakładowego odpowiada wniesionym udziałom lub nominalnej wartości wyemitowanych akcji.

KARENCJA - w stosunkach kredytowych okres między uzyskaniem kredytu a terminem spłaty pierwszej raty; w ubezpieczeniach: okres między zawarciem umowy ubezpieczenia a uzyskaniem praw do świadczeń odszkodowawczych.

KARNET ATA - karnet gwarancyjny stosowany przez członków konwencji ATA w transporcie pocztowym, śródlądowym, morskim, lotniczym, kolejowym i drogowym w odniesieniu do towarów przywożonych lub wywożonych na czas oznaczony (czasowa odprawa celna) pod warunkiem ich powrotnego przywozu lub wywozu; stosowany jest również na trasie przewozu tranzytowego; dokument przewozowy, gwarancyjny i celny; stanowi zabezpieczenie należności celnych; w Polsce karnety ATA honorowane są dla towarów objętych postanowieniami: konwencji celnej w sprawie czasowego przywozu wyposażenia zawodowego, konwencji celnej w sprawie ułatwień przy przywozie towarów przeznaczonych do wystawienia lub wykorzystania na wystawach, targach, kongresach i podobnych imprezach, konwencji międzynarodowej dla ułatwienia importu próbek handlowych i materiałów reklamowych; karnety ATA wystawia w Polsce Polska Izba Handlu Zagranicznego.

KARNET GWARANCYJNY - dokument celny, gwarancyjny i przewozowy; w określonych procedurach celnych zastępujący inne dokumenty celne i przewozowe oraz odrębnie składane zabezpieczenia majątkowe należności celnych i podatkowych; w Polsce najczęściej stosowane są karnety gwarancyjne TIR i ATA.

KARNET TIR - karnet gwarancyjny stosowany w międzynarodowym transporcie samochodowym przez członków konwencji TIR; dokument przewozowy, gwarancyjny i przekazowy; stosowanie karnetu TIR nie wymaga stosowania dodatkowego zabezpieczenia należności celnych i podatkowych do równowartości 50 tys. USD; gwarancja 50 tys. USD dotyczy towarów załadowanych na jeden pojazd lub do jednego pojemnika w celu jednorazowego przewozu; wystawianiem karnetów TIR zajmuje się w Polsce Zrzeszenie Międzynarodowych Przewoźników Drogowych (ZMPD).

KAUCJA - wadium; gwarancja, zabezpieczenie płatności zobowiązań w postaci gotówki, papierów wartościowych lub innych walorów; stosowana najczęściej przy przetargach i aukcjach.

KLASYFIKACJA KREDYTOWA - ocena zdolności kredytowej; ocena zdolności spłaty udzielonego kredytu; stosowana do zaszeregowania przedsiębiorstw do odpowiednich grup kredytobiorców według ryzyka związanego z terminową spłatą odsetek oraz pożyczonego kapitału.

KLAUZULA WALORYZACYJNA - klauzula walutowa; sposób zabezpieczania się przed ryzykiem spadku kursu waluty w transakcjach kredytowych; ustalana jest zwykle w postaci ceny sprzedawanego towaru lub usługi podanej w walucie charakteryzującej się dużą stabilnością.

KOASEKURACJA - objęcie jednego ryzyka ubezpieczeniowego przez kilku ubezpieczycieli jednocześnie, z których każdy przyjmuje na siebie odpowiedzialność za część ryzyka i za tę część odpowiada bezpośrednio przed ubezpieczającym w przypadku wystąpienia szkody; stosownie do zawartej umowy koasekuracyjnej dwa lub więcej towarzystw ubezpieczeniowych dzieli się jednym ryzykiem i składką ubezpieczeniową.

KOLI - kolio, collo; jednostka miary stosowana w handlu oznaczająca jedną sztukę opakowania.

KOMIS - umowa komisu; zobowiązanie się osoby lub przedsiębiorstwa (komisanta) do dokonania sprzedaży rzeczy ruchomych lub papierów wartościowych w imieniu własnym na rachunek osoby lub przedsiębiorstwa (komitenta) zlecającego sprzedaż; komisant z tytułu dokonanej sprzedaży pobiera wynagrodzenie: prowizję komisową.

KOMISJA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH - państwowy nadzór nad obrotem papierami wartościowymi; w Polsce centralny organ administracji zajmujący się publicznym obrotem papierami wartościowymi, podległy premierowi rządu; KPW sprawuje nadzór nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu papierami wartościowymi, dba o sprawne funkcjonowanie tego rynku oraz ochronę inwestorów, współpracuje z innymi instytucjami w zakresie kształtowania i rozwoju rynku papierów wartościowych; jako jedyna instytucja ma prawo dopuszczania papierów wartościowych do obrotu publicznego.

KOMPENSATA - transakcja w towarowym obrocie zagranicznym polegająca na wymianie towaru za towar bez transferu dewiz; rozrachunek pieniężny z zagranicą może wystąpić w drodze wyjątku i dotyczyć tylko nie skompensowanej towarowo nadwyżki; w przypadku kompensaty finansowej: polega na umorzeniu i rozliczeniu przez kontrahentów wzajemnych zobowiązań i należności.

KOMPRADOR - miejscowy pośrednik w krajach obcych, zatrudniany zwykle przez europejskie i amerykańskie firmy eksportowe, importowe, żeglugowe i instytucje finansowe.

KONOSAMENT - dokument pisemnie potwierdzający przyjęcie określonego ładunku do przewozu i uprawniający do dysponowania ładunkiem; zobowiązuje przewoźnika (armatora) do wydania ładunku uprawnionemu posiadaczowi konosamentu; jest potwierdzeniem zawartej, przed przekazaniem ładunku kapitanowi statku, umowy przewozu morskiego; konosament jest (zbywalnym) towarowym papierem wartościowym.

KONOSAMENT SPEDYTORSKI - konosament wystawiany przez spedytora oddającego ładunek do przewozu.

KONSORCJUM BANKOWE - konsorcjum tworzone przez banki w celu wspólnego kredytowania lub gwarantowania np. jednego przedsięwzięcia inwestycyjnego.

KONTO - księgowe urządzenie ewidencyjne odzwierciedlające stan i zmiany określonego składnika aktywów, pasywów lub wyników (kosztów, przychodów, strat i zysków); elementy składowe konta: nazwa, symbol (numer), dwie przeciwstawne strony (lewa określana jako Debet "Dt" lub Winien "Wn", prawa określana jako Credit "Ct" lub Ma), saldo początkowe, zapisy operacji (daty, treść, kwota) i saldo końcowe; potocznie: nazwa rachunku bankowego.

KONTROLNY PAKIET AKCJI - liczba akcji posiadana przez inwestora umożliwiająca mu skuteczny wpływ na zarządzanie spółką akcyjną; w przypadku znacznego rozproszenia akcji wśród wielu inwestorów wystarczy kilka lub kilkanaście procent ogółu akcji, aby dysponować pakietem kontrolnym; przy mniejszej liczbie akcjonariuszy pakietem kontrolnym akcji dysponuje posiadacz 50 procent ogółu akcji plus jedna akcja.

KONWERSJA - wymiana obligacji jednej emisji na obligacje nowej emisji połączona zwykle ze zmianą warunków i terminów spłaty zaciąganej przez emitenta pożyczki; wymiana starej waluty na nową, wycofanie starych banknotów z jednoczesnym wprowadzeniem do obiegu nowych.

KONWERSJA ZADŁUŻENIA - forma regulacji zadłużenia, polegająca na przekazaniu wierzycielowi, w zamian za należne płatności gotówkowe, aktywów finansowych bądź realizacji innego zlecenia.

KOSZYK WALUT - zestawienie walut i ich ocenianych oddzielnie i proporcjonalnie wartości, służące do ustalenia wartości innej waluty; w praktyce według koszyka walut państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej ustalana jest wartość ich wspólnej waluty ECU

KREDYT - odstąpienie przez jedną ze stron (wierzyciela) drugiej stronie (dłużnikowi) określonej wartości w pieniądzu lub towarach na warunkach zwrotu równowartości w określonym terminie powiększonej o określony w umowie procent; przy kredycie bankowym umowa zawiera określenie stron, kwotę kredytu, termin lub terminy (transze) postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, termin spłaty, oprocentowanie kredytu oraz wysokość prowizji, dodatkowymi elementami mogąbyć: sposób wykorzystania kredytu, cel kredytowania itp.; ogólnie rozróżnia się: kredyt krótkoterminowy (short-term credit) - udzielany na okres roku, kredyt średnioterminowy (medium-łerm credit) - udzielany na okres od roku do 3 lat, kredyt długoterminowy (long-term credit) - udzielany na okres powyżej 3 lat, w rachunku bieżącym/otwartym (credit in current account), w rachunku kredytowym (credit account) -uruchamiany specjalnie dla danego kredytu, inwestycyjny (investment credit) - na sfinansowanie określonych inwestycji, obrotowy (operating credit) - finansujący określoną działalność eksploatacyjną konsumpcyjny (consumercredit).

KREDYT BROKERSKI - udzielany eksporterom przez brokerów celem finansowania sprzedaży towaru eksportowanego za granicą; brokerzy udzielają swoich kredytów korzystając z kredytów uzyskanych w swoich bankach.

KREDYT CELNY - odłożenie terminu zapłaty cła; udzielany przez urzędy celne niektórych krajów; importer korzystający z tego rodzaju kredytu może pozyskać środki na opłacenie cła ze sprzedaży importowanego towaru na rynku krajowym.

KREDYT DYSKONTOWY - jest on związany z operacjami dyskonta weksli; weksel jako wyraz kredytu kupieckiego w transakcjach kupna-sprzedaży, zakupiony przez bank w operacji dyskonta bankowego zostaje przekształcony przez kredyt bankowy w natychmiast płatny pieniądz wkładowy; bank nabywając weksel staje się jego kolejnym indosatariuszem, dyskontując weksel nie płaci jego pełnej kwoty, lecz potrąca z góry odsetki (nazywane potocznie dyskontem), których wysokość zależy od stosowanej przez bank stopy dyskontowej (procentu) i okresu liczonego od daty operacji do dnia płatności weksla; wykupienie weksla powoduje spłatę kredytu dyskontowego.

KREDYT HIPOTECZNY - występuje zazwyczaj jako średnio- i długoterminowy, udzielany jest zwykle na cele inwestycyjne; jego cechą charakterystyczną jest to, że zabezpieczeniem spłaty kredytu jest obciążenie hipoteką nieruchomości kredytobiorcy, w przypadku, gdy kredytobiorca nie wywiązuje się z umowy (np. nie spłaca kredytu) bank dochodzi swych należności w drodze egzekucji z nieruchomości.

KREDYT KONSORCJALN - kredyt dużej wartości udzielany jednemu kredytobiorcy wspólnie przez kilka banków zorganizowanych w konsorcjum.

KREDYT KUPIECKI - kredyt towarowy zwany również firmowym; kredyt udzielany przez przedsiębiorstwo eksportera przedsiębiorstwu zagranicznemu importera w związku z określoną transakcją kup-na-sprzedaży towaru lub usług; kredyt finansuje bank udzielającego kredytu eksportera.

KREDYT LOMBARDOWY - udzielany jest on pod zastaw papierów wartościowych, towarów i przedmiotów wartościowych; bank staje się posiadaczem przedmiotu zastawu (kredytobiorca nadal jest jego właścicielem); kwota udzielanego kredytu lombardowego jest z reguły niższa od wartości przedmiotu zastawu (istnieje ryzyko zmiany jego wartości), a okres kredytowania krótki (od kilku dni do kilkunastu tygodni).

KREDYT REFINANSOWY - kredyt udzielany bankom komercyjnym przez bank centralny na finansowanie ich działalności kredytowej, w sytuacjach, gdy banki mają przejściowe niedobory środków własnych; wysokość oprocentowania kredytu refinansowego ustala bank centralny; często banki komercyjne podając oprocentowanie swoich kredytów jako wysokość oprocentowania kredytu refinansowego plus dodatkowy procent.

KREDYT REMBURSOWY - kredyt akceptacyjny; udzielany na podstawie specjalnego porozumienia między bankami w dwóch krajach.

KREDYT SWAPOWY - rodzaj kredytu udzielanego sobie nawzajem przez banki centralne; stosowane w sytuacjach niestabilności na rynkach dewizowych przez kraje mające deficyty płatnicze i nie posiadające wystarczających rezerw walutowych do pokrycia tych deficytów.

KREDYT W RACHUNKU BIEŻĄCYM - może występować jako kredyt płatniczy lub otwarty, podstawowym warunkiem jego uzyskania jest posiadanie przez kredytobiorcę rachunku bieżącego w kredytującym go banku; kredyt płatniczy (kasowy, przejściowy) udzielany jest w związku z przejściowym brakiem na rachunku środków dla pokrycia bieżących płatności, wywołuje przejściowe powstawanie na rachunku bieżącym salda debetowego, które należy zlikwidować z najbliższych bieżących wpływów; kredyt otwarty udzielany jest na podstawie odrębnej umowy, zawieranej na okres od kilku miesięcy do roku, upoważnia on klienta do wystawiania dyspozycji płatniczych i zobowiązuje bank do zapłaty dokumentów płatniczych, których płatnikiem jest kredytobiorca, również wywołuje powstanie salda debetowego, spłata następuje automatycznie z wpływów na rachunek bieżący.

KURS DNIA - ceny płacone w określonej walucie za kruszce, waluty (daily exchange), papiery wartościowe (current price) danego dnia, ustalane na podstawie ich podaży i popytu na danej giełdzie.

KURS PRZELICZENIOWY - cena, na podstawie której dokonuje się transakcji kupna-sprzedaży zagranicznych środków płatniczych; kurs przeliczeniowy podaje liczbę krajowych jednostek pieniężnych płaconych za 1 lub 100 jednostek pieniężnych innego kraju.

KURTAŻ - prowizja pobierana przez maklera, brokera za przeprowadzoną transakcję.

LEASING - w obrocie gospodarczym transakcja polegająca na umownym oddaniu przez jedną stronę (leasingodawcę) drugiej stronie (leasingobiorcy) rzeczy do użytkowania w zamian za określonąw umowie opłatę; w praktyce stosowany jest jako forma dzierżawy środków trwałych; rozróżnia się: leasing bezpośredni (sam producent oddaje wytworzone przez siebie środki produkcji do korzystania drugiej stronie w zamian za zapłatę czynszu), leasing pośredni (pomiędzy producentem a użytkownikiem występuje trzeci podmiot -firma leasingowa zajmująca się wynajmowaniem środków trwałych, nie będąca ich producentem; firma leasingowa zakupuje środek, po czym oddaje go w odpłatne użytkowanie leasingobiorcy), leasing finansowy (financial lease) (zwany również finansowanym, funkcjonuje jako forma kredytowania inwestycji; leasingobiorca uzyskuje bez angażowania własnego kapitału środek trwały, płacąc leasingodawcy opłaty za użytkowanie tegoż środka; z reguły umowy takie zawierane są na cały okres gospodarczego użytkowania danego środka, dłuższy zwykle niż 3 lata), leasing operacyjny (operating lease) (zwany również bieżącym, umowy zawierane są tu na okresy krótsze, maksymalnie do 3 lat; użytkownik nie otrzymuje rzeczy na cały czas jej gospodarczej używalności jak przy leasingu finansowym, lecz na okres krótszy; leasingobiorca opłaca czynsz w ratach, wpłacając zwykle przy podpisaniu umowy kaucję; po opłaceniu ostatniej raty w zamian za rezygnację z kaucji może nabyć użytkowany środek na własność); zakres umowy między leasingobiorca a leasingodawcą uzależniony jest od ogólnych warunków umowy (ustalanych przez leasingodawcę).

LETTER STOCKS - w USA akcje, nie dopuszczone jeszcze do obrotu giełdowego; są przedmiotem obrotu pozagiełdowego zwykle z upustem rzędu 20-30 procent.

LEVERAGE - dźwignia; efekt preferencyjnego traktowania kapitału starszego rangą(tj. obligacji i akcji preferencyjnych) w stosunku do kapitału młodszego (akcje zwyczajne i powszechne) w procesie kapitalizacji; w okresie spadku rentowności spółki w pierwszej kolejności ponoszone stałe koszty działania spółki oraz realizowane zyski kapitału starszego rangą.

LIABILITIES - pasywa; długi spółki i jej zobowiązania wobec udziałowców (akcjonariuszy) w formie dywidendy.

LIBOR - stopa oprocentowania kredytów międzybankowych dla banków londyńskich; wskaźnik ten obrazuje kształtowanie się przeciętnego poziomu oprocentowania depozytów i kredytów; dotyczy rynku międzybankowego, jednak po ustaleniu wartości marży stosowanej przez dany bank stanowi podstawę do kształtowania wysokości oprocentowania kredytów dla klientów spoza banków; w Polsce stosowany jest analogicznie wskaźnikdla rynku międzybankowego pod nazwą WIBOR (Warsaw Inłer Bank Offered Ratę), w Niemczech - FIBOR (Frankfurt InterBank Offered Ratę).

LIKWIDACJA SZKÓD - zespół czynności wykonywanych przez ubezpieczyciela w celu określenia przyczyny i rozmiaru szkód poniesionych przez ubezpieczonego oraz określenia zakresu odpowiedzialności ubezpieczyciela za daną szkodę i wysokości należnego ubezpieczonemu odszkodowania do wypłaty.

LIMIT GÓRNY/DOLNY - maksymalne wahania cen dozowolne na niektórych rynkach towarowych lub papierów wartościowych w czasie trwania jednej sesji; na niektórych giełdach po osiągnięciu limitu nie wznawia się handlu, dopóki ceny nie spadną lub wzrosną w stosunku do normy; na innych zawiesza się przejściowo zawieranie transakcji do czasu unormowania się spadków lub wzrostów kursu

LIMIT KREDYTOWY - limit środków kredytowych przyznanych przez bank innemu bankowi czy podmiotowi gospodarczemu na sfinansowanie określonych przedsięwzięć.

LIST GWARANCYJNY - pisemne oświadczenie, zapewnienie uregulowania należności w ustalonym terminie; listy gwarancyjne mogą dotyczyć również: jakości lub liczby umówionych dostaw towarów, wykonania zobowiązań usługowych lub finansowych.

LIST HIPOTECZNY - list hipoteczny pozwalający przewoźnikowi zaciągnąć pożyczkę w banku pod zabezpieczenie w postaci statku, bez przekazywania bankowi prawa własności statku.

LIST ZASTAWNY - papier wartościowy o stałym oprocentowaniu, wystawiany na okaziciela przez banki i lokowany na rynkach pieniężnych w celu zdobycia środków na działalność kredytową.

LISTING - procedura umieszczania danego papieru wartościowego (np. akcji lub obligacji) na liście rynku podstawowego danej giełdy; zarejestrowanie na giełdzie emisji określonych papierów wartościowych, wpisanie emisji na listę równoznaczne z dopuszczeniem papierów wartościowych do obrotu giełdowego.

LOCO - na miejscu (loco, on the spot; niem. loco, loko), miejsce odbioru (ex...); w parytetach frachtowych: kupujący na własny koszt odbiera towar i ponosi ryzyko transportu, koszty ubezpieczenia do miejsca przeznaczenia, stosownie do treści zawartej umowy; cena za towar w miejscu gdzie się aktualnie znajduje, łącznie z opakowaniem i dostawy na miejsce wskazane w ofercie cenowej.

LOKATY - środki pieniężne inwestowane w bankowe depozyty krótko- i długoterminowe (short-łerm andlong-term investments), obligacje i inne papiery wartościowe (investments in securities).

LORO (RACHUNEK) - rachunek innego (zagranicznego) banku otwarty i prowadzony przez bank.

LOT - partia towaru; najmniejsza jednostaka transakcyjna w handlu aukcyjnym; przy przewozach morskich: ilość towaru zajmująca część pomieszczeń towarowych statku.

MAKLER - osoba mająca określone uprawnienia, pośrednicząca w giełdowym obrocie papierami wartościowymi, zawierająca transakcje handlowe w cudzym imieniu i na cudzy rachunek.

MAKLER GIEŁDOWY - pracownik domu (biura) maklerskiego, członek giełdy uprawniony do działania podczas sesji giełdy w imieniu swojego biura; makler specjalista - makler Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych, pracownik domu (biura) maklerskiego, specjalista odpowiedzialny za: prawidłowe ustalanie kursu danego papieru, dokonywanie interwencji w celu podtrzymania płynności obrotów oraz alokacji i redukcji zleceń podczas sesji giełdowej oraz za wystawianie kart zawartych umów.

MAKLER OKRĘTOWY - osoba prawna lub fizyczna, pośrednik w transporcie morskim.

MARKET ORDER - giełdowe zlecenie kupna lub sprzedaży papierów wartościowych lub kontraktu terminowego po najlepszej do uzyskania cenie, w czasie kiedy takie zlecenie pojawi się na giełdzie.

MARŻA - różnica między ceną zakupu a ceną sprzedaży towaru; na rynku transakcji terminowych margin odnosi się do gotówki złożonej (jako depozyt zabezpieczający) u brokera do każdego kontraktu jako gwarancja jego wykonania; termin margin account - rachunek inwestora lub maklera służący do rozliczeń transakcji, na którym zobowiązany jest on trzymać stosowną część gotówki niezbędnej do przeprowadzenia transakcji, pozostała kwota (do wysokości określonego limitu) niezbędna do rozliczenia całej transakcji jest inwestorowi lub maklerowi pożyczana na określony procent.

MATCH - dwie bilansujące się transakcje kupna i sprzedaży, zawarte na rachunek własny maklera lub klienta (kilku klientów); mechaniczne łączenie ofert zakupu i sprzedaży przez maklera bez wystawiania ich na giełdę; praktyka zakazana na niektórych giełdach.

MATURITY - termin obowiązkowego wykupu papieru wartościowego przez jego emitenta (np. obligacji) lub spłaty pożyczki; data zapadłości.

MFW-MIĘDZYNARODOWY FUNDUSZ WALUTOWY - międzynarodowa instytucja finansowa działająca jako agenda ONZ; kontroluje parytet wymiany państw członkowskich, udziela im pomocy w wymianie zasobów zagranicznych w celu stabilizacji walut; prowadzi również w porozumieniu z poszczególnymi rządami i bankami prywatnymi krótkoterminową działalność pożyczkową dla krajów mających deficyt bilansów płatniczych.

MORATORIUM - dokonanie przez pożyczkobiorcę formalnego oświadczenia, że jest on zdolny do wywiązania się z całości lub części swoich długów z jednoczesnym wystąpieniem o odroczenie wykonania zobowiązania; działanie to ma zazwyczaj charakter wymuszający renegocjację pozostałych spłat zadłużenia

MULITIPLIER FORMUŁA - mnożnikowa formuła; metoda poboru należnych odsetek z obligacji, umożliwiająca inwestorowi pobór ich w formie nowych obligacji zamiast gotówki.

MULTIPLES - wskaźniki wielokrotności; wskaźniki analityczne typu iloraz ceny do dochodu, tj. np. cena akcji spółki jako wielokrotność wykazywanego w raportach dochodu na jednąakcję.

MUTUAL FUND - fundusz wzajemny; towarzystwo inwestycyjne stale sprzedające i odkupujące własne udziały, które nie są przedmiotem obrotu na żadnej giełdzie.

NADWYŻKA KUPNA - w notowaniach warszawskiej GPW nadwyżka kupna oznacza, że w warunkach rynku zrównoważonego nie wszystkie zlecenia z limitem ceny, który stał się kursem dnia, mogły zostać zrealizowane w całości lub części; overbought - jako rynek nadmiernego kupna: sytuacja, w której kursy walut, ceny towarów albo papierów wartościowych rosną zbyt szybko w reakcji na popyt, przez co powstaje zagrożenie stabilności rynku.

NADWYŻKA SPRZEDAŻY - w notowaniach warszawskiej GPW nadwyżka sprzedaży oznacza, że w warunkach rynku zrównoważonego nie wszystkie zlecenia sprzedaży z limitem ceny, który stał się kursem dnia, mogły zostać zrealizowane wczęści lub całości; oversold- jako rynek nadmiernej sprzedaży: sytuacja, w której ceny spadły zbyt raptownie.

NIEDOUBEZPIECZENIE - umowa ubezpieczenia, w której przyjęta suma ubezpieczenia jest niższa od wartości ubezpieczanego mienia.

NOSTRO (RACHUNEK) - rachunek banku otwarty i prowadzony w innym (zagranicznym) banku;

NOTA BUKINGOWA - pisemne poświadczenie wydane załadowcy (bukującemu) przez armatora (lub jego przedstawiciela), stwierdzające, że: dany ładunek będzie przyjęty na określony statek odchodzący do wskazanego portu przeznaczenia w określonym terminie, na warunkach ustalonej stawki frachtowej.

NOTA DŁUŻNA - skrypt dłużny lub weksel na dużą kwotę; mogą stanowić przedmiot obrotu pozagiełdowego (np. międzybankowego); w USA jeden z rodzajów papierów wartościowych reprezentujących zadłużenie.

NOTA KSIĘGOWA - nota memoriałowa, polecenie księgowania, dowód księgowy określający sposób dokonania zapisu księgowego nie odzwierciedlającego operacji gospodarczej, lecz dotyczącego otwarcia (lub zamknięcia) konta, dokonania korekty (storno).

OBLIGACJA - średnio- lub długoterminowy papier wartościowy potwierdzający zobowiązanie emitenta do spłaty w określonym terminie oznaczonej kwoty i bieżącego naliczania określonych odsetek do czasu spłaty długu; w Polsce obligacje emitować mogą: Skarb Państwa (np. pod nazwą państwowej pożyczki), przedsiębiorstwa, gminy oraz inne instytucje publiczno-prawne; oprocentowanie może być stałe (odsetki wypłacane są posiadaczom obligacji według jednolitej stopy w określonych terminach) lub premiowe (łączna kwota odsetek zostaje rozlosowana między ograniczoną liczbę obligacji); obligacje są przedmiotem obrotu na rynkach: pieniężnym, kapitałowym i kredytowym; obligacja stanowi dla jej posiadacza dowód wierzytelności (posiadacz jest wierzycielem, emitent obligacji dłużnikiem).

OBLIGACJA HIPOTECZNA - emitowana przez przedsiębiorstwa i inne instytucje pod zastaw nieruchomości, stanowiącej zabezpieczenie spłaty długu z obligacji.

OBLIGACJA KOMUNALNA - emitowane przez władze lokalne, komunalne (np. gminy, miasta); zwykle są to obligacje długoterminowe, choć mogą być emitowane jako krótkoterminowe; rozpowszechnione w USA.

OBLIGACJE O ZMIENNYM OPROCENTOWANIU - nie mają stałej stopy oprocentowania; emitowane w okresach nasilenia inflacji; stopa oprocentowania kształtuje się według bardziej stałych parametrów lub parametrów uwzględniających warunki inflacji.

OBLIGACJE OD DOCHODU - obligacje bez gwarancji oprocentowania; obligacje, w przypadku których odsetki wypłacane są tylko wtedy, gdy emitent z tytułu przedsięwzięcia sfinansowanego z emisji osiągnie zyski; papiery wartościowe o wysokim ryzyku inwestycji; w Wielkiej Brytanii termin income bonds oznacza obligacje o stałym oprocentowaniu emitowane przez towarzystwa ubezpieczeniowe.

OBLIGACJE ODWOŁALNE - obligacje, które mogą zostać wykupione przed terminem zapadłości w wyniku zapłacenia ściśle określonej ceny wykupu (odwołania).

OBLIGACJE PRZEDSIĘBIORSTW - emitowane przez przedsiębiorstwa; jest to jeden ze sposobów pozyskiwania środków na inwestycje; mogą występować w dowolnej postaci, odpowiadającej specyfice emitującego przedsiębiorstwa i jego otoczeniu rynkowemu.

OBLIGACJE SKARBOWE - zwykle obligacje długoterminowe (15-30 lat); emitowane na okresy krótsze: noty skarbowe (treasury notes) - na okres od 1 roku do 10 lat i weksle skarbowe (treasury bills) (na okres do 1 roku); pożyczki państwowe; długi państwowe.

OBLIGACJE TANDETNE - obligacje o wysokim oprocentowaniu, związane z bardzo dużym ryzykiem ze względu na brak jakichkolwiek gwarancji zabezpieczających wykup i wypłatę odsetek.

OBLIGACJE WIECZYSTE - obligacje wyemitowane bez żadnego terminu zapadłości, których nie można wykupić; emitent płaci inwestorom-nabywcom odsetki w sposób ciągły.

OBLIGACJE Z DYSKONTEM - obligacje sprzedawane na rynku wtórnym poniżej swej wartości nominalnej.

OBLIGACJE Z WARRANTEM - umożliwiające posiadaczowi wykupienie w określonym czasie i po określonej cenie innych papierów wartościowych (np. emitowanych w przyszłości akcji przedsiębiorstwa).

OBLIGACJE ZAMIENNE - obligacje, które mogą zostać przekształcone w akcje przedsiębiorstwa-emitenta, bądź na akcje innych spółek (np. obligacje skarbowe mogą zostać zamienione na akcje prywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych).

OBROTY KONTA - suma operacji gospodarczych z danego okresu, księgowanych po jednej stronie konta; obroty debetowe - po stronie Debet (strona Dt lub Wn), obroty kredytowe - po stronie Credit (strona Ct lub Ma).

OBRÓT POZAGIEŁDOWY - obrót pomiędzy firmami maklerskimi, bankami i ich klientami; przedmiotem obrotu są walory nie dopuszczone do obrotu giełdowego (a kwalifikujące się do obrotu publicznego), a także papiery notowane na giełdzie.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ GWARANCYJNO - REPARTACYJNA - odpowiedzialność odszkodowawcza ubezpieczyciela; świadczenie ubezpieczyciela o charakterze świadczenia pierwotnego (nie: zastępczego), tzn. zobowiązanym do świadczenia nie jest sprawca szkody, lecz ubezpieczyciel.

ODSETKI - procent, kwota płacona za korzystanie z pożyczonego kapitału pieniężnego lub korzyść uzyskana z zainwestowanego kapitału w danym okresie (np. w stosunku rocznym); odsetki karne (penal interest); odsetki od pożyczki (loan interest); odsetki składane (procent składany) (compound interest); odsetki ustawowe (legał interest); odsetki za zwłokę (interest on anrears).

ODSZKODOWANIE - suma, którą ubezpieczyciel jest obowiązany wypłacić ubezpieczonemu (uposażonemu) w razie wystąpienia zdarzenia i szkody, przewidzianych zawartą umową ubezpieczenia.

OFERTA KUPNA - gotowość kupna lub oferta zakupu danego towaru, papieru wartościowego, waluty i innych walorów po konkretnej cenie; cena, którą kupujący gotów jest zapłacić; w notowaniach warszawskiej GPW oznacza rynek, na którym stopa redukcji zleceń kupna przekraczałaby 80 procent, nie dochodzi do realizacji zleceń, a kurs papieru ustalony zostaje w granicach widełek plus minus 10 procent.

OFERTA SPRZEDAŻY - gotowość dokonania sprzedaży po konkretnej cenie; cena, za którą sprzedający gotów jest sprzedać dany towar, papiery wartościowe, waluty i inne walory; w notowaniach warszawskiej GPW oznacza rynek, na którym stopa redukcji zleceń sprzedaży przekraczałaby 80 procent, nie dochodzi do realizacji zleceń, a kurs papieru ustalony zostaje w granicach widełek plus minus 10 procent.

OGÓLNE WARUNKI UBEZPIECZEŃ - warunki określające przedmiot i zakres ubezpieczenia, sposób zawierania umowy ubezpieczenia, zakres i czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela, prawa i obowiązki ubezpieczyciela i ubezpieczającego (ubezpieczonego lub uposażonego), sposób ustalania wysokości szkód oraz procedurę wypłaty odszkodowań lub innych świadczeń wynikających z umowy; postanowienia ogólnych warunków ubezpieczeń są postanowieniami zawieranej przez strony umowy ubezpieczenia.

ON/ERNIGHT REPO - odkup jednodniówki; jednodniowa umowa odkupu umożliwiająca dealerom papierów wartościowych i bankom sfinansowanie swoich stanów w wekslach skarbowych, notach dłużnych skarbu państwa i obligacjach; przy sprzedaży papierów wartościowych inwestorowi następuje jednoczesne zobowiązanie do odkupienia tych papierów następnego dnia.

OPCJA - prawo do zakupu ściśle określonego tytułu własności, tj. papieru wartościowego czy też innego instrumentu (opcja typu cali) lub prawo do jego sprzedaży (opcja typu put) po uzgodnionej cenie i w ściśle wyznaczonym czasie; sprzedający opcje zobowiązany jest do realizacji kontraktu, nawet jeśli cena instrumentu jest dla niego niekorzystna; opcje są przedmiotem obrotu na giełdzie.

OPCJA KUPNA - opcja typu cali; opcja lub kontrakt dający posiadaczowi prawo nabycia pewnego pakietu (papierów wartościowych lub towarów stanowiących przedmiot obrotów na giełdzie) po ustalonej cenie w terminie późniejszym (lub określonym czasie); np. na rynku euroobligacji opcja typu cali pozwala pożyczającemu wykupić obligację przed terminem zapadłości w zamian za premię w stosunku do ceny emisji.

OPCJA SPRZEDAŻY - opcja typu put; opcja dająca posiadaczowi prawo sprzedaży akcji, towarów lub instrumentów finansowych po uzgodnionej cenie i w określonym terminie, dokonana w oczekiwaniu na spadek cen; na rynku euroobligacji opcja typu put oznacza, że inwestor ma prawo odsprzedaży tej opcji pożyczkobiorcy przed nadejściem ostatecznego terminu zapadłości (wymagalności) po ustalonej cenie.

OPCYJNA DYWIDENDA - płatność, którą akcjonariusz może otrzymać według dokonanego przez siebie wyboru albo w gotówce, albo w formie kolejnych udziałów.

OPERACJE OTWARTEGO RYNKU - działania polegające na kupnie i sprzedaży przez bank centralny państwowych papierów wartościowych; forma zarządzania długiem publicznym, a także regulowania wielkości dostępnego kredytu, wielkości rezerw banków komercyjnych oraz ilości pieniądza w obiegu.

P & I CLUB - klub ochrony i odszkodowań; określenie stowarzyszeń ubezpieczeń wzajemnych, zawiązywanych przez przedsiębiorstwa żeglugowe w celu ubezpieczania ryzyk nie objętych standardowym ubezpieczeniem morskim.

PAPIER KOMERCYJNY - papier handlowy; w USA weksel własny lub trata przedsiębiorstwa, agencji rządowej lub firmy mającej holding kapitałowy banku; jest zazwyczaj nie zabezpieczony, ale wsparty nie wykorzystanymi liniami kredytowymi w banku; emitowane są głównie jako krótkoterminowe -z terminem zapadłości weksla lub traty do 270 dni i sprzedawane z dyskontem od wartości nominalnej wymienionej na wekslu; w Polsce funkcjonuje od niedawna jako KWIT (komercyjny weksel inwestycyjno-terminowy).

PAPIERY WARTOŚCIOWE - dokumenty stwierdzające istnienie określonego prawa majątkowego przysługującego ich właścicielowi; mogą stanowić samodzielny przedmiot obrotu publicznego; gwarantujące stały dochód - obligacje, bony; dające zmienny dochód (wynikający z prawa udziału w majątku lub zysku osiąganym przez emitujący je podmiot) - akcje, udziały.

PARKIET - miejsce na giełdzie (sala), gdzie maklerzy giełdowi handlują papierami wartościowymi przez bezpośredni kontakt, bez korzystania ze środków technicznych.

PARTICULAR AVERAGE LOSS - przeciętna strata szczególna; uszkodzenie konkretnego ładunku, kiedy szkodę ponosi ubezpieczający tyl ko ten ładunek.

PARYTET - stosunek wymienny dwóch lub więcej walut; oficjalnie w kategoriach specjalnych praw ciągnienia złota lub dolara amerykańskiego (USD); parytet złota - stosunek wartości pieniądza do jednostki złota, stanowiący podstawę do oszacowania kursu danej waluty w stosunku do walut innych państw.

PASYWA - zdolność do wywiązywania się z bieżących zobowiązań finansowych; stopień łatwości zamiany danego instrumentu finansowego lub składnika majątkowego na gotówkę; większa lub mniejsza płynność finansowa zależy od czasu potrzebnego do zamiany aktywów rzeczowych lub finansowych na pieniądz; najwyższą płynność finansową mają np. waluty wymienialne, akcje, obligacje; niską płynność finansową mają np. nieruchomości; kryterium płynności finansowej danego przedsiębiorstwa jest podstawą do oceny jego działalności.

PODATKI - przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pobierane przez państwo od obywateli i podmiotów gospodarczych; podstawowe źródło dochodów państwa pokrywające jego wydatki.

PODWÓJNE UBEZPIECZENIE - zawarcie dwóch ubezpieczeń dotyczących tego samego ryzyka u dwóch różnych ubezpieczycieli na sumy ubezpieczenia przekraczające łącznie wartość przedmiotu ubezpieczenia; w zależności od terminów zawarcia umów i kwot sumy ubezpieczenia z poszczególnymi ubezpieczycielami przysługuje odszkodowanie tylko od jednego z ubezpieczycieli, bądź od obu - lecz do łącznej kwoty maksymalnej wartości przedmiotu ubezpieczenia.

PODZIAŁ AKCJI - podział wartości nominalnej akcji lub innego dokumentu udziałowego na mniejsze jednostki, których suma nominalna odpowiada dotychczasowej wartości nominalnej akcji; split ma zwykle miejsce w sytuacji, gdy akcja danej spółki ma cenę zbyt wysoką (np. w stosunku do cen akcji spółek tej samej branży), przez co jest trudno dostępna dla mniejszych inwestorów i jej wartość utrudnia obrót giełdowy danym papierem

POLECENIE PRZELEWU - najpopularniejsza i najbardziej uniwersalna forma rozliczeń bezgotówkowych; polega na wydaniu bankowi dyspozycji przelania określonej kwoty z rachunku płatnika na wskazany przez niego rachunek w dowolnym banku; bankowym dokumentem rozliczeniowym jest czteroodcinkowy formularz polecenia przelewu.

POLISA - dokument stwierdzający zawarcie umowy ubezpieczenia; ubezpieczający się wpłaca określoną umową sumę (składkę) na rzecz firmy ubezpieczeniowej, ona w zamian zobowiązuje się spełnić na jego rzecz świadczenie w razie wystąpienia określonego w umowie zdarzenia (szkody).

POLISA GENERALNA - rodzaj polisy (zwanej również polisą bieżącą) stosowanej powszechnie przy ubezpieczeniach ładunku w transporcie lub odpowiedzialności cywilnej przewoźnika; odnosi się do ubezpieczenia obejmującego większą ilość ładunku/liczbę przewozów wdanym okresie; może obejmować wszystkie lub niektóre rodzaje ładunków lub przewozów; ubezpieczenie według polisy generalnej wiąże się z prowadzeniem przez ubezpieczającego dziennika ubezpieczeń lub rejestru przewozów/ładunków, rozliczanego przez ubezpieczyciela okresowo (w cyklach miesięcznych lub innych przyjętych w umowie ubezpieczenia).

POLISA JEDNOSTKOWA - rodzaj polisy (zwanej również pojedynczą) stosowanej przy ubezpieczeniach transportowych; dowód ubezpieczenia konkretnego ładunku/przewozu określonym środkiem transportu na określonej trasie; polisa stosowana przy sporadycznych i jednorazowych transportach ładunku / przewozach.

POLISA OBROTOWA - rodzaj polisy generalnej; w odróżnieniu od polisy generalnej zwykłej polisa obrotowa obejmuje generalnie cały obrót transportowy ubezpieczającego, ponoszącego ryzyko transportowe; zwykle przy naliczaniu składki obrót ubezpieczającego stanowi podstawę naliczenia składki ubezpieczeniowej (zamiast dziennika ubezpieczeń czy rejestru ładunków/przewozów).

POLISA ODPISOWA - rodzaj polisy generalnej; polisa zbiorczo opiewająca na globalną sumę ubezpieczenia, z której sukcesywnie zdejmuje się (odpisuje się) wartość poszczególnych ładunków transportowanych przez ubezpieczającego, aż do wyczerpania się całej sumy ubezpieczenia.

PONADUBEZPIECZENIE - ubezpieczenie, w którym suma ubezpieczenia przewyższa wartość ubezpieczanego mienia.

POOL - wspólny fundusz, kasa; doraźne porozumienie przedsiębiorstw związane z celem kształtowania cen czy rynków zbytu w ramach wspólnego funduszu; na rynku kapitałowym oznacza porozumienie między formalnie niezależnymi inwestorami, mające na celu dokonanie (zakazanych) wspólnych operacji giełdowych.

POOL REASEKURACYJNY - zrzeszenie się i utworzenie wspólnego funduszu reasekuracyjnego; uczestnikami porozumienia są zakłady prowadzące działalność reasekuracyjnej celem poolu reasekuracyjnego może być np. ograniczenie własnych zobowiązań reasekuratorów z tytułu ryzyka pochodzącego z tego samego terytorium lub zobowiązań z tytułu przyjętych do reasekuracji określonych rodzajów ryzyka.

POOL UBEZPIECZENIOWY - zrzeszenie się i utworzenie wspólnego funduszu ubezpieczeniowego przez dwóch lub więcej ubezpieczycieli w celu wspólnego wyrównywania i pokrywania określonych rodzajów ryzyka, objętych porozumieniem poolowym; ze wspólnego funduszu poolowego, na który składają się odprowadzane przez ubezpieczycieli zebrane składki z tytułu zawartych ubezpieczeń objętych porozumieniem, pokrywane są wypłaty odszkodowań, bez względu na to, z którym ubezpieczycielem została zawarta umowa ubezpieczenia.

PORĘCZENIE (GWARANCJA) - składane przez osobę trzecią zapewnienie, że dłużnik wywiąże się ze swojego zobowiązania (np. spłaci pożyczkę, kredyt); w sytuacji, gdy dłużnik nie wywiązuje się ze swego zobowiązania, zamiast niego świadczenie (do wysokości gwarantowanej sumy) na rzecz wierzyciela musi spełnić poręczyciel; powszechnie stosowana forma zabezpieczenia spłaty kredytu czy pożyczki bankowej, w praktyce poręczyciel podpisuje weksel in blanco.

PORTFOLIO - portfel papierów wartościowych; pakiet, zestaw papierów wartościowych posiadanych przez inwestora; jeden ze sposobów zmniejszania ryzyka inwestycji poprzez rozproszenie lokat na różne papiery wartościowe.

POŻYCZKA - środki pieniężne udostępnione klientowi przez bank bez określania na jaki cel lub w celu sfinansowania konkretnego przedsięwzięcia (np. kredyt), z wyznaczonym terminem zwrotu wraz z umówionymi odsetkami.

PRAWO POBORU - zagwarantowane przepisami prawo pierwszeństwa do objęcia akcji nowej emisji spółki przez dotychczasowych akcjonariuszy; każde prawo poboru ma określoną wartość rynkową; jest instrumentem finansowym o charakterze zbliżonym do opcji kupna; posiadacz prawa poboru może, ale nie musi, wykorzystać posiadane prawo; może ono stanowić przedmiot obrotu giełdowego i pozagiełdowego.

PREMIA - różnica między bieżącą wartością obligacji a jej wartością nominalną na rynku dewizowym: różnica (marża) między kursem terminowym a kursem spot.

PREMIA UBEZPIECZENIOWA - ustalona kwota pieniężna wypłacana przez ubezpieczyciela ubezpieczonemu w przypadku pokrycia przez niego straty lub szkody.

PROCENT PROSTY - sposób naliczania odsetek (procentu), przy którym narosłe wcześniej odsetki nie są doliczane do podstawy oprocentowania.

PROCENT SKŁADANY - sposób naliczania odsetek, polegający na doliczaniu wcześniej narosłych odsetek do podstawy naliczania odsetek za kolejne okresy; podstawa oprocentowania z każdym okresem naliczania wzrasta.

PROMESA KREDYTOWA - porozumienie kredytobiorcy z kredytodawcą, ustalające, że kredyt w ustalonej wysokości zostanie udostępniony w trybie umożliwiającym jego wykorzystanie, o ile będzie tego wymagała określona sytuacja.

PROSPEKT EMISYJNY - dokument przedstawiający w sposób rzetelny i wiarygodny sytuację ekonomiczną i prawną emitenta oraz zawierający szczegółowe informacje dotyczące przygotowanej emisji.

PROTEST - zaświadczenie, stwierdzenie notarialne na wekslu, który nie uzyskał akceptacji.

PROWIZJA - procentowe wynagrodzenie za pośrednictwo w zawieraniu transakcji handlowych lub giełdowych; jej wysokość zależy od wartości transakcji; przy uruchamianiu kredytów przez banki niektóre z nich pobierają procentową prowizję od udzielanego kredytu (oprócz tego pobierają również odsetki), inne banki wliczają prowizję w stopę oprocentowania kredytu czy pożyczki.

PRZELEW BANKOWY - bezgotówkowa operacja pieniężna dokonywana za pośrednictwem banku, polegająca na realizacji zlecenia właściciela rachunku bankowego (płatnika) dotyczącego przelewu określonej kwoty zjego rachunku na rzecz właściciela drugiego rachunku bankowego w tym samym lub innym banku.

PRZELEW WIERZYTELNOŚCI - cesja należności od odbiorców; forma prawnego zabezpieczenia spłaty kredytu; na mocy umowy między bankiem a kredytobiorcą, kredytobiorca ceduje na bank swoją wierzytelność (lub wierzytelności) wobec osoby trzeciej.

PRZEWOŹNIK - osoba prawna lub fizyczna trudniąca się zawodowo odpłatnym przewozem ładunków i/lub pasażerów.

RACHUNEK BANKOWY - umowa, w której bank zobowiązuje się do przechowywania środków pieniężnych posiadacza rachunku oraz do przeprowadzania na jego zlecenie określonych rozliczeń pieniężnych; zgodnie z polskim prawem bankowym w ramach obrotu gospodarczego banki prowadzą podmiotom gospodarczym rachunki: bieżące, pomocnicze i lokat terminowych (ponadto klient może mieć inne wydzielone rachunki np. dla rozliczeń zagranicznych, rachunki kredytowe); osoby fizyczne mogą otwierać w bankach rachunki: czekowe (np. osoby wykonujące wolne zawody) i oszczędnościowo-rozliczenio-we (ROR-y, zwane również kontami osobistymi); w związku z korzystaniem z usług maklerskich danego banku, klient zawierając umowę o świadczenie usług maklerskich, zawiera również umowę o prowadzeniu rachunku papierów wartościowych (składającego się z dwóch części: rachunku depozytu pieniężnego i rachunku depozytu papierów wartościowych).

RACHUNEK BIEŻĄCY - wpływają na niego należności na rzecz podmiotu gospodarczego od jego kontrahentów wynikające z działalności gospodarczej danego podmiotu; środkami zgromadzonymi na rachunku bieżącym podmiot pokrywa swoje zobowiązania finansowe (wynagrodzenia, należności wobec kontrahentów, podatki, opłaty itp.); rachunki pomocnicze służą do przeprowadzania przez ich posiadacza rozliczeń w innych bankach, a operacje dokonywane za ich pośrednictwem ograniczają się do ściśle określonych celów; rachunki lokat terminowych służą do przechowywania wolnych środków pieniężnych podmiotów gospodarczych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem, rachunki te są zwykle wyżej oprocentowane niż rachunki bieżące.

RATING - klasyfikacja, ocena; ocena wartości kredytowej określonej emisji papieru wartościowego lub zdolności kredytowej danego kredytobiorcy, dokonana na podstawie szacunkowych wyliczeń sporządzanych przez agencję klasyfikacyjną.

REASEKURACJA - umowa, na mocy której jeden zakład ubezpieczeń (zwany cedentem) odstępuje całość lub część ubezpieczonego ryzyka (bądź grupy ubezpieczonego ryzyka) wraz z określoną częścią składek innemu zakładowi ubezpieczeń (zwanemu reasekuratorem), który zobowiązuje się do zapłaty cedentowi stosownej części świadczeń odszkodowawczych, wypłacanych z tytułu zawartych ubezpieczeń objętych umową reasekuracyjną.

REASEKURACJA BIERNA - odstępowanie przez ubezpieczyciela ryzyka reasekuratorowi.

REASEKURACJA CZYNNA - przyjmowanie przez reasekuratora ryzyka od ubezpieczyciela lub innego reasekuratora.

REASEKURACJA EKSCEDENTOWA - jedna z form reasekuracji proporcjonalnej; tu w odróżnieniu od reasekuracji kwotowej umowy ustalają maksymalny udział w poszczególnych grupach ryzyka, który reasekurator zobowiązany jest przyjąć do pokrycia; maksymalny udział reasekurowanego określa się zwykle jako wielokrotność udziału własnego (zachowka) reasekurowanego; przy tego typu umowie wszystkie rodzaje ryzyka, których suma ubezpieczenia jest niższa lub równa ustalonemu dla danego portfela udziałowi własnemu ubezpieczyciela, nie podlegają reasekuracji; rodzaje ryzyka, których suma ubezpieczenia przekracza udział własny ubezpieczyciela, są reasekurowane w procencie tym wyższym, im wyższa jest suma ubezpieczenia danego ryzyka.

REASEKURACJA KWOTOWA - jedna z form reasekuracji proporcjonalnej; reasekurowany zobowiązuje się do przekazania reasekuratorowi udziałów w każdym ryzyku danego rodzaju, a reasekurator zobowiązuje się do przyjęcia tych udziałów; udział reasekuratora jest taki sam w każdym ryzyku danego rodzaju i określa się go zazwyczaj jako procent sumy ubezpieczenia; wyjątkowo udział reasekuratora ustalany jest jako konkretna suma (kwota); w umowach reasekuracyjnych tego typu mogą zostać ustalone dla różnych klas ryzyka górne granice (limity) odpowiedzialności reasekuratora.

REASEKURACJA NADWYŻEK SZKÓD - jedna z form reasekuracji nieproporcjonalnej; stosowana w sytuacjach, gdy ubezpieczyciel zainteresowany jest bezpośrednim zabezpieczeniem równowagi finansowej swoich operacji ubezpieczeniowych, która może zostać zachwiana w razie wystąpienia szczególnie dużych szkód w niektórych rodzajach ryzyka; tu na podstawie umowy reasekurator jest zobowiązany do pokrycia tej części szkód, które są wyższe od ustalonej sumy udziału własnego reasekurowanego w szkodzie, a niższe od określonej w umowie sumy stanowiącej górnągranicę odpowiedzialności reasekuratora; składkę, jaką płaci reasekuratorowi reasekurowany określa się, zwykle w drodze negocjacji, na podstawie kalkulacji opartych na metodach aktuarialnych; umowy tego typu mogą występować łącznie z umowami reasekuracji proporcjonalnej (kwotowej i ekscedentowej); umowy tego typu stosuje się przy ubezpieczeniach, gdzie mogą wystąpić szkody zbiorowe o charakterze katastrofalnym.

REASEKURACJA NADWYŻKI SZKODOWOŚCI - jedna z form reasekuracji nieproporcjonalnej; tu reasekuracja dotyczy całego portfela ubezpieczeń danego rodzaju i ma na celu zabezpieczenie interesów finansowych ubezpieczyciela przed skutkami nadmiernie wysokiej szkodowości (jako stosunku sumy wypłaconych odszkodowań i świadczeń do sumy zebranych składek ubezpieczeniowych); reasekurator zobowiązuje się tu do wyrównania reasekurowanemu nadwyżki szkodowości przekraczającej określony w umowie limit; tu składkę reasekurowanego na rzecz reasekuratora określa się zwykle jako procent wpływów netto reasekurowanego ze składek z danej grupy ubezpieczeń.

REASEKURACJA NIEPROPORCJONALNA - umowy reasekuracyjne tego typu nie przewidują przekazywania do reasekuracji poszczególnych rodzajów ryzyka (sum ubezpieczenia); ich działanie polega przede wszystkim na udziale reasekuratora w szkodach z tytułu ubezpieczeń zawartych przez reasekurowanego.

REASEKURACJA PROPORCJONALNA - udział reasekuratora w każdym oddanym mu do pokrycia ryzyku jest ustalany w umówionym stosunku do udziału własnego reasekurowanego; udział reasekuratora w składkach i szkodach ustala się w takim samym stosunku, w jakim został ustalony jego udział w ryzyku.

REDUKCJA KUPNA/SPRZEDAŻY - w notowaniach i obrocie warszawskiej GPW sytuacja, w której przy rynku niezrównoważonym następuje redukcja realizacji wszystkich zleceń kupna lub sprzedaży; realizacja zleceń pomniejszona jest o procent redukcji.

REDYSKONTO - skup weksli i innych wierzytelności przez bank centralny; banki komercyjne mogą zaciągać w banku centralnym pożyczki pod zastaw papierów wartościowych, bank centralny odlicza od ich wartości nominalnej odsetki według stopy redyskonta; wysokość stopy redyskonta wpływa na wysokość stopy dyskontowej, stosowanej przez poszczególne banki komercyjne.

REFINANSOWANIE - w bankowości działanie polegające na przesunięciu daty zapadłości długu lub zwiększeniu kwoty długu, ewentualnie przesunięciu daty zapadłości długu z jednoczesnym zwiększeniem kwoty długu; na rynku obligacji: wycofanie istniejącego długu przez emisję nowych papierów wartościowych, dokonywane w celu zredukowania stopy procentowej lub przesunięcia daty zapadłości obligacji, ewentualnie w celu jednoczesnego zredukowania stopy procentowej z przesunięciem daty zapadłości.

REGRES UBEZPIECZENIOWY - roszczenie ubezpieczyciela w stosunku do osoby odpowiedzialnej za szkodę, w którym ubezpieczyciel dochodzi zwrotu wypłaconego przez siebie odszkodowania.

REGWARANCJA - sytuacja, w której bank udzielający gwarancji zwraca się do innego banku o potwierdzenie udzielonej gwarancji, czyli regwarancję udzielonej gwarancji; stosowana w przypadku wysokiej kwoty gwarancji lub transakcjach z udziałem banków zagranicznych.

REKTA PAPIERY - imienne papiery, których tytuł własności może być przeniesiony wyłącznie w drodze cesji wierzytelności.

REMBURS - w bankowości: przekazanie na rzecz banku zagranicznego kwot należnych z tytułu wykupienia weksli lub płatności z tytułu otwartych akredytyw dokumentowych.

REMITENT - odbiorca płatności; pierwszy uprawniony wierzyciel (właściciel) wekslowy, pierwszy indosant, czyli osoba przekazująca weksel (czek) innej osobie.

RENTA - świadczenie wypłacane ubezpieczonemu przez ubezpieczyciela z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia na życie.

RENTOWNOŚĆ - osiąganie nadwyżek przychodów nad kosztami ich osiągnięcia przy prowadzonej działalności.

REPAYMENT - ogólnie: zmiana zasad spłaty długu; w sytuacji, gdy kredytobiorca zaczyna mieć trudności w spłacie zaciągniętych długów, może zastosować kilka wariantów zmiany zasad spłaty zadłużenia, tj.: refinansowanie (refinancing), restrukturyzację (restructuring), przełożenie terminu płatności (rescheduling), moratorium; ewentualnie ogłasza niewypłacalność (defaulł) lub oświadcza o zamiarze zaprzestania spłaty długu (repudiation).

RESCHEDULING - przełożenie terminu płatności długu; kredytobiorca opóźnia, przedłuża termin płatności zaciągniętego kredytu, spłacając nadal odsetki; kredytodawca może ztytułu przełożenia terminu pobierać opłaty i wyższe odsetki.

RESTRUKTURYZACJA - zawarcie przez kredytobiorcę umowy, w wyniku której dług mający jeden termin zapadłości zastępowany jest przez dług o innym, zwykle dłuższym terminie zapadłości; istnieje możliwość zastąpienia restrukturyzowanego długu innym typem długu - w miarę możliwości kredytobiorcy - np. przez emisję papierów wartościowych.

REWALUACJA - podniesienie bieżących notowań waluty w wyniku oficjalnej decyzji władz państwowych.

REWIDENT - biegły księgowy, niezależny ekspert z zewnątrz, sprawdzający wiarygodność danych zawartych w księgach rachunkowych i sprawozdaniach finansowych przedsiębiorstwa.

ROLLOVER - przerzucenie długu; w obrocie obligacjami: przesunięcie terminu wykupu obligacji przez emisję nowych obligacji z przeznaczeniem ich do wymiany za stare; w bankowości termin rollover stosowany jest dla określenia pozwolenia na opóźnienie spłaty kapitału kredytu przez kredytobiorcę.

ROUTING ORDER - dokument spedycyjny wysyłany przez spedytora importera zagranicznemu spedytorowi korespondentowi, zawierający zlecenie zajęcia się wysyłką importowanego towaru z kraju eksportera do kraju importera.

RYNEK KAPITAŁOWY - rynek danego kraju obejmujący: usługi ubezpieczeniowe, obroty papierami wartościowymi na giełdach, usługi banków inwestycyjnych i towarzystw asekuracyjnych, które obejmują podaż i popyt na kredyt oraz roszczenia od kapitału; definiowany jest również jako rynek kapitałów średnio- i długoterminowych przeznaczonych na finansowanie inwestycji.

RYNEK PIERWOTNY - rynek, na którym emitent sprzedaje inwestorom papiery wartościowe nowej emisji; w ten sposób emitent gromadzi kapitał; na rynku pierwotnym rozróżnia się dwa rodzaje emisji: publiczną (propozycja nabycia papierów wartościowych skierowana jest do większej niż 300 osób liczby nie oznaczonych imiennie inwestorów) i niepubliczną; na rynku pierwotnym inwestorzy nabywają papiery wartościowe po stałej cenie emisyjnej.

RYNEK WTÓRNY - zęść rynku kapitałowego, na którym obrót papierami wartościowymi odbywa się między inwestorami, bez udziału emitenta papierów; w zależności od rodzajów występujących na nim spółek i obrotu akcjami wyróżnia się trzy segmenty rynku wtórnego: niepubliczny (prywatny), giełdowy oraz pozagiełdowy.

RYNEK ZRÓWNOWAŻONY - równowaga rynkowa; w obrotach na warszawskiej GPW - rynek, na którym realizowane są wszystkie zlecenia PKD (po kursie dnia) oraz z limitem ceny wyższym przy kupnie i niższym przy sprzedaży w stosunku do ustalonego na sesji kursu, a redukowane mogą być tylko zlecenia z limitem ceny równym ustalonemu kursowi.

RYZYKO KREDYTOWE - zagrożenie ze strony kredytobiorcy terminowych spłat przypadających rat kredytów i odsetek oraz zagrożenie zwrotu w ogóle pożyczonej sumy.

RYZYKO UBEZPIECZENIOWE - niebezpieczeństwo wystąpienia zdarzenia losowego, przed którego skutkami ubezpiecza się ubezpieczający, a którego skutki przyjmuje na siebie ubezpieczyciel.

SAD - Jednolity Dokument Administracyjny; znormalizowany dokument celny, na którym dokonywane jest zgłoszenie celne w obrocie towarowym z zagranicą; składa się z ośmiu kart (o numeracji od 1 do 8), każda kolejno z przeznaczeniem dla: urzędu celnego kraju wywozu, statystyki kraju wywozu, eksportera, urzędu celnego docelowego, potwierdzenia w tranzycie wspólnotowym, urzędu celnego kraju przywozu, statystyki kraju przywozu i importera.

SALDO KONTA - stan konta w określonym momencie; saldo początkowe - określa stan konta na początku danego okresu, w momencie otworzenia konta, pochodzi z bilansu otwarcia; saldo końcowe - stan konta na koniec danego okresu, wyraża się różnicą sum zapisów po obu stronach konta (Ct - Ma a Dt - Winien); w zależności od charakteru konta saldo początkowe (lub końcowe) może być kredytowe lub debetowe; saldo debetowe (balance payable/owing) - oznacza, że suma zapisów po stronie Dt (Wn) jest większa od sumy zapisów po stronie Ct (Ma) danego konta; saldo kredytowe (credit balance) - suma zapisów po stronie konta Ct (Ma) jest wyższa od zapisów po stronie konta Dt (Wn).

SHIPBROKER - makler, agent armatora lub firmy żeglugowej, zajmujący się m.in. zagospodarowaniem ładowni, ubezpieczeniem, frachtem, czarterem itp.

SKŁAD CELNY - podmiot gospodarczy działający za zezwoleniem Prezesa GUC, świadczący usługi w zakresie przechowywania zagranicznych towarów, które nie zostały zgłoszone do odprawy celnej; towary w składzie celnym mogą być: przechowywane (jeśli stanowią własność podmiotu prowadzącego skład celny), składowane Gęśli stanowią własność innego podmiotu niż prowadzący dany skład, na podstawie zawartej między nimi umowy składowania), konsygnowane (jeśli stanowią własność podmiotu zagranicznego i są na mocy stosownej umowy między prowadzącym skład a podmiotem zagranicznym, sprzedawane w imieniu prowadzącego skład na rachunek podmiotu zagranicznego) i konfekcjonowane (towary są poddawane obróbce, z zachowaniem ich zasadniczych cech).

SKŁADKA UBEZPIECZENIOWA - świadczenie pieniężne obciążające ubezpieczającego, w zamian za które ubezpieczyciel zobowiązuje się przejąć od ubezpieczającego ryzyko; wysokość składki uzależniona jest od rodzaju ryzyka, wysokości sumy ubezpieczenia, zakresu udzielanej ochrony ubezpieczeniowej itd.

SKONTO - procentowy opust, rabat przyznawany nabywcy w razie zapłaty gotówką za towar objęty sprzedażą kredytową lub ratalną; opust może wystąpić również w przypadku zapłaty przed terminem wynikającym z umowy.

SKRYPT DŁUŻNY - dokument, rewers potwierdzający zaciągnięcie kredytu, w którym dłużnik stwierdza istnienie długu i zobowiązuje się do jego zapłaty w określonym terminie.

SOŁA WEKSEL - weksel własny, stanowiący bezwzględne przyrzeczenie wystawcy, że dokona zapłaty określonej sumy wekslowej określonej osobie (remitentowi) w miejscu i terminie podanym w treści weksla.

SPECJALNE PRAWA CIĄGNIENIA - jednostka walutowa powstała w 1969 roku z inicjatywy MFW, funkcjonująca jako składnik aktywów w postaci rezerw międzynarodowych; w 1981 roku zredukowano liczbę walut - wchodzących w skład koszyka walutowego, określającego wartość SDRs - z 16 do 5 najczęściej stosowanych w transakcjach handlowych, nadając każdej określoną wagę; koszyk walut określający wartość SDRs tworzą: dolar USA, marka niemiecka, funt szterling, jen i frank francuski; SDRs wykorzystywane sąnp. przy akcjach kredytowych, umowach wymiany, operacjach terminowych.

SPEDYTOR - osoba fizyczna lub prawna trudniąca się zawodowo odpłatnym organizowaniem przewozu ładunku oraz wykonywaniem wszelkich niezbędnych czynności z tym związanych; pośrednik transportowy oddający przewoźnikowi towar do przewozu działając na zlecenie właściciela ładunku.

SPOT - natychmiast, na miejscu; cena po której sprzedaje się towar lub walutę z dostawą natychmiastową lub bardzo bliską; jest to cena sprzedaży za gotówkę.

STOPA ALOKACJI - w obrotach warszawskiej GPW stopień realizacji zleceń z limitem ceny równym ustalonemu na sesji kursowi.

STOPA DYSKONTOWA - procent, który bank centralny pobiera przy dyskoncie weksli banków komercyjnych; wysokość stopy dyskontowej ma istotny wpływ na oprocentowanie kredytów udzielanych przez banki komercyjne.

STOPA DYWIDENDY - stosunek dywidendy przypadającej na jedną akcję w danym okresie obrachunkowym do bieżącej ceny rynkowej akcji.

STOPA PROCENTOWA - wskazuje stosunek sumy pieniędzy płaconej w określonym czasie za korzystanie z wypożyczonego kapitału do wielkości sumy tego kapitału; cena, jaką płaci pożyczkobiorca za korzystanie z kwoty pieniężnej, którą uzyskał od pożyczkodawcy; wysokość oprocentowania kredytów udzielanych przez banki komercyjne.

STOPA PROCENTOWA BIEŻĄCA - realna stopa procentowa wraz z rekompensatą za oczekiwanie inflacyjne i ryzyko pożyczki.

STOPA PROCENTOWA REALNA - realny koszt pieniądza, równoważący podaż oszczędności z popytem na kapitał; nie uwzględnia inflacji, deflacji, ryzyka, niepewności płynności itd.

STOPA REDUKCJI - w obrotach warszawskiej GPW procentowa wielkość, o jaką redukowane są zlecenia na rynku niezrównoważonym.

STORNO - sposób poprawiania błędów księgowych, polegający na dokonaniu podwójnego zapisu księgowego, którego celem jest eliminacja wpływu błędu księgowego na końcowe saldo konta (storno czarne) i obroty konta (stomo czerwone).

SUBSKRYBENT - osoba zobowiązująca się do nabycia od emitenta akcji lub obligacji po zakończeniu przez niego przyjmowania zgłoszeń (zamówień) od innych osób.

SUBSKRYPCJA - pisemne zobowiązanie się do zakupu akcji spółek lub obligacji od ich emitenta; wiąże się zwykle z wpłatą na konto emitenta określonej kwoty pieniężnej (zaliczki bądź całości).

SUMA UBEZPIECZENIA - określona kwota pieniężna, na którą zawiera się ubezpieczenie, stanowiąca górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela w razie wystąpienia zdarzenia objętego ochroną ubezpieczeniową.

SWAP - wymiana, zamiana; operacja polegająca na jednoczesnej wymianie jednego tytułu zobowiązania finansowego na drugi lub wymianie strumieni płatności między dwiema stronami.

SWITCHING - przejście, zamiana; na rynku towarowym -transfer otwartej pozycji na inny termin dostawy, dokonywany przez jednoczesną likwidację jednego zobowiązania terminowego i ustanowienie drugiego na tym samym rynku; na rynku papierów wartościowych -sprzedaż akcji lub obligacji i zamiana ich na inne papiery wartościowe w oczekiwaniu na poprawę zyskowności inwestycji.

SZKODA - strata powstała w ubezpieczonym mieniu wskutek zaistnienia zdarzenia przewidzianego w umowie ubezpieczenia, za którą ubezpieczyciel zobowiązany jest wypłacić stosowne odszkodowanie.

TAKEOVER - przejęcie, wykup kontrolnego pakietu akcji przez jedno przedsiębiorstwo w drugim w drodze nabycia jego akcji.

TANTIEMA - nagroda, premia przyznawana po zakończeniu okresu obrachunkowego członkom organów zarządzających (zarządu, rady nadzorczej) spółkami akcyjnymi z uzyskanego przez spółkę czystego zysku.

TAP - ściąganie, poszukiwanie możliwości pozyskania środków finansowych w drodze emisji akcji, udziałów lub obligacji.

TERMS OF TRADE - stosunek cen towarów eksportowanych do indeksu cen towarów importowanych; jeżeli ceny w eksporcie rosną szybciej lub spadają wolniej niż ceny w imporcie, to dla danego kraju i dla określonych rodzajów operacji transakcji zagranicznych wskaźnik terms of trade jest korzystny.

TRANSAKCJA GIEŁDOWA - zawierana na giełdzie transakcja kupna, sprzedaży papierów wartościowych; transakcje natychmiastowe (spot - w miejscu) realizowane są po ich zawarciu (najpóźniej w ciągu kilku dni); transakcje terminowe zawierane są przez strony po kursie dnia, a ich realizacja następuje w terminie późniejszym, ustalonym w umowie.

TRANSAKCJA SWAPOWA - wymiana, zamiana; operacja polegająca na równoczesnej wymianie jednego tytułu zobowiązania finansowego na drugi; transakcje swapowe walutowe (swap currency) - wymiana pożyczek w różnych walutach, np. za pośrednictwem banku; transakcje swapowe mogą również dotyczyć płatności odsetek (interest ratę swap) przez wymianę tytułu ich płatności.

TRANSAKCJE TERMINOWE - transakcje typu forward, futures i opcyjne, tj. transakcje zakupu i sprzedaży o rozbieżnych terminach zawarcia transakcji i ich płatności.

TRANSFER - przekazanie imiennych papierów wartościowych (np. akcji) na własność innej osobie w drodze umieszczenia stosownej adnotacji na papierze wartościowym.

TRANSZA - rata kredytu (pożyczki) udostępniana kredytobiorcy (pożyczkobiorcy) przez bank, stosownie do postanowień zawartej umowy kredytowej; możliwość ratalnego korzystania przez dany kraj z funduszów przyznanych mu przez MFW.

TRASANT - wystawca weksla trasowanego.

TRATA - weksel trasowany (ciągniony), w którym wystawca (trasat) wskazuje osobę dłużnika (trasanta), mającego zapłacić sumę wekslowana rzecz remitenta (tu: osoby trzeciej wskazanej przez wystawcę na wekslu).

TRATA BANKOWA - płatna na żądanie, ciągniona przez bank bądź na rachunek samego banku; traktowana jest jako gotówka i nie może zostać zwrócona dłużnikom bez zapłaty; stosowana często w handlu zagranicznym w postaci traty płatnej a vista (sight-draft) lub traty płatnej a data (time-draft).

UBEZPIECZAJĄCY - osoba fizyczna lub prawna zawierająca z ubezpieczycielem umowę ubezpieczenia i zobowiązana do uiszczenia składki ubezpieczeniowej; ubezpieczający może, ale nie musi być podmiotem ubezpieczonym.

UBEZPIECZENIE - przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel (firma ubezpieczeniowa) zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie zdarzenia, a ubezpieczający (klient) zobowiązuje się zapłacić składkę; świadczenie firmy ubezpieczeniowej przy ubezpieczeniu majątkowym polega na zapłacie ubezpieczonemu określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku; przy ubezpieczeniach osobowych świadczenie firmy ubezpieczeniowej polega na zapłacie ubezpieczonemu (lub uposażonemu) umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej.

UBEZPIECZONY - osoba, której z tytułu umowy ubezpieczenia przysługuje, w razie wystąpienia zdarzenia przewidzianego w umowie świadczenie od ubezpieczyciela; w praktyce ubezpieczony występuje często jako ubezpieczający, ale ubezpieczonym może być inna niż ubezpieczający osoba.

UBEZPIECZYCIEL - towarzystwo lub zakład ubezpieczeń; strona umowy ubezpieczenia zobowiązująca się w zamian za pobraną składkę do wypłaty odszkodowania w razie zajścia przewidzianego w zawartej umowie zdarzenia.

UDZIAŁ - tytuł własności w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością i w spółdzielniach; udziały nie są papierami wartościowymi, ich zbywanie regulują i ograniczają statuty spółek.

UMORZENIE NALEŻNOŚCI - zrzeczenie się przez wierzyciela roszczenia majątkowego od dłużnika.

UNIT - połączenie sprzedawanych łącznie akcji (lub obligacji) z warrantem.

UPOSAŻONY - uprawniony; osoba uprawniona do odbioru określonej w umowie ubezpieczenia kwoty pieniężnej na wypadek śmierci ubezpieczonego.

WADIUM - kaucja przetargowa; stanowi zabezpieczenie dotrzymania warunków umowy, przetargu, licytacji lub innych zobowiązań; wysokość wadium ustalana jest w stosunku procentowym do wartości przedmiotu przetargu czy licytacji i jest wpłacana kontrahentowi w gotówce.

WALORYZACJA - przeliczenie należności i innych zobowiązań pieniężnych ustalanych w danej jednostce monetarnej na inną wartość lub dostosowanie ich wielkości do zmienionej wartości pieniądza.

WALUTA - obiegowe powszechne środki wymiany w danym kraju; jednostka monetarna (pieniądz) będąca podstawą systemu pieniężnego danego kraju i środkiem płatniczym na jego terytorium.

WALUTA DZIŚ -  waluta dzisiaj; określa, że dana operacja bankowa dochodzi do skutku dzisiaj.

WALUTA JUTRO - waluta jutro; waluta następnego dnia roboczego występującego po dacie "waluty dziś"; operacja bankowa dochodzi do skutku następnego dnia roboczego po dacie "waluty dziś".

WALUTA SPOT - waluta występująca w drugim dniu roboczym następującym po dacie "waluty dziś"; operacja bankowa dochodzi do skutku w drugim dniu roboczym po dacie "waluty dziś"; również: transakcja z natychmiastową dostawą której wykonanie nastąpi na drugi dzień roboczy od daty zawarcia transakcji.

WALUTA TERMI - waluta występująca w dowolnym dniu roboczym po dacie "waluty spot".

WALUTA WYMIENIALNA - waluta wymienialna pełniąca funkcję pieniądza w obrotach międzynarodowych; wymieniałność waluty przejawia się w tym, że może być ona legalnie wymieniana przez jej posiadacza na inne waluty przez banki danego kraju.

WARRANT - prawo poboru; certyfikat, często dołączony do akcji lub obligacji, dający posiadaczowi ograniczone lub nieustające prawo kupna papierów wartościowych lub innych aktywów po ustalonej cenie lub prawo do subskrypcji emisji obligacji tego samego emitenta.

WASH SALE - transakcja, polegająca na ukartowanej, wzajemnej sprzedaży papierów wartościowych w celu wywołania złudzenia pojawienia się np. straty kapitałowej (capi-tal loss); kontrahentów takich transakcji interesują skutki uboczne obrotu (np. uniknięcie podatków).

WEKSEL - dokument zobowiązujący wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w określonym terminie; rozróżnia się weksle: własny (solą weksel - promissory notę) w którym wystawca sam zobowiązuje się do zapłaty oraz trasowany (weksel ciągniony, trata - drawn bili, draft) w którym wystawca zleca wskazanej w wekslu osobie zapłacenie określonej kwoty; weksel w obiegu jest papierem wartościowym; jest instytucją ściśle sformalizowaną przez przepisy prawa wekslowego.

WEKSEL FINANSOWY - weksel występujący w zagranicznych transakcjach handlowych, w przeciwieństwie do weksla towarowego, nie jest związany ściśle z obrotem towarowym, lecz innymi transakcjami o charakterze finansowym (np. traty finansują koszty przewozu).

WEKSEL IN BLANCO - zobowiązanie płatnicze, zwane niezupełnym; zaopatrzone jest tylko w podpis wystawcy lub akceptanta; w praktyce występuje jako weksel gwarancyjny i stanowi zabezpieczenie spłaty zaciąganego kredytu; uprawnionym do wypełnienia weksla in blanco jest zawsze jego posiadacz; suma weksla in blanco powinna odpowiadać sumie, na jaką zawarta została umowa między stronami.

YIELD - rentowność, przychód; stosunek dywidendy do aktualnej ceny rynkowej akcji lub obligacji (najczęściej przedstawiany w procentach); okres zwrotu inwestycji zazwyczaj wyrażany procentowo w stosunku rocznym.

ZABEZPIECZENIE KREDYTU - prawne zabezpieczenie zwrotności, występujące jako element każdej umowy kredytowej; wśród prawnych form zabezpieczenia kredytów wyróżnia się zabezpieczenia: osobiste (weksel własny in blanco, poręczenie wekslowe, cesja wierzytelności) i rzeczowe (blokada środków na rachunku bankowym, zastaw bankowy, hipoteka); w zależności od zakresu i charakteru umowy kredytowej banki mogą żądać od kredytobiorcy jednej lub jednocześnie kilku form zabezpieczenia.

ZASTAW - ograniczone prawo rzeczowe mające na celu zabezpieczenie określonej wierzytelności; wierzyciel ma prawo dochodzenia swoich roszczeń z obciążonej zastawem rzeczy ruchomej; zastaw ogólny - wymaga wydania zastawionej rzeczy bankowi; bankowy zastaw rejestrowy - rzecz obciążona zastawem pozostaje u kredytobiorcy.

ZDOLNOŚĆ KREDYTOWA - zdolność spłaty kredytu wraz z odsetkami w terminie ustalonym w umowie kredytowej.

ZDOLNOŚĆ PŁATNICZA - zdolność dłużnika do wypełniania w terminie przyjętych na siebie zobowiązań.

ZLECENIA GIEŁDOWE - polecenia dokonania transakcji kupna lub sprzedaży papierów wartościowych w trakcie sesji giełdowej; w obrotach warszawskiej GPW rozróżnia się: zlecenia PKD (po kursie dnia) - inwestor nie określa konkretnego limitu cenowego kupna lub sprzedaży, godzi się na cenę ustaloną na sesji; zlecenia L (z limitem) - inwestor określa maksymalną cenę kupna lub minimalną cenę sprzedaży papieru; zlecenia W (warunkowe) - składane na dodatkową ofertę specjalisty w czasie sesji; zlecenia WAN (wszystko albo nic) - inwestor nie godzi się na częściową realizację zlecenia zakupu lub sprzedaży w przypadku zastosowania redukcji kupna lub sprzedaży.